न्यूमोनिया? नाही. या व्हायरसमुळे न्यूमोनिया होत नाही. करोनामुळे फुफ्फुसात जे काही होते, आपण त्याला न्यूमोनिया समजून उपचार करीत राहतो. हे कदाचित चुकत असावे.
सार्स-करोना व्हायरस हिमोग्लोबिनला चिकटून बसतो. त्याला झटकून टाकण्याच्या प्रयत्नात लोहाचे कण सुटे होऊन रक्तात मिसळतात. त्यामुळे हिमोग्लोबिन पुरेसा ऑक्सिजन वाहून नेऊ शकत नाही. त्यामुळे शरीरातील महत्वाच्या अवयवांना ऑक्सिजनचा पुरवठा कमी पडू लागतो.
उपचारानंतर ऑक्सिजनचा पुरवठा वाढवला तरी त्याला वाहून नेणारे हिमोग्लोबिन करोनाच्या विळख्यात असल्याने ऑक्सिजनचा तुटवडा झपाट्याने वाढत जाऊन अनेक अवयव एकाच वेळी निकामी होतात. याला रेसिस्टंट हायपोक्सिया वुईथ रॅपिड मल्टी-ऑर्गन फेल्युअर असे म्हटले जाते. रक्तातील वाढते लोहकण मारक असल्यामुळे फुफ्फुसांना तीव्र इजा होते. यामागे फुफ्फुसातील ऑक्सिजन आणि रक्तातील लोहकण यांची रिऍक्शन जबाबदार असते. याला पॉवरफुल ऑक्सिडेटीव्ह डॅमेज म्हटले जाते.
कोणत्याही जंतुसंसर्गात, जर फुफ्फुसांचा संसर्ग असेल तर न्यूमोनिया होतो. पण सुरवातीस तो डावीकडे किंवा उजवीकडे; एकाच बाजूस व असमान असतो. करोनामध्ये ऑक्सिजन आणि लोहकणाच्या लढाईत फुफ्फुसांचे कुरुक्षेत्र झाल्याने प्रत्येक वेळी दोन्ही फुफुसांना मोठ्या प्रमाणात इजा होते, जी “सी. टी.’ स्कॅन वर दिसते. याचं वर्णन “बायलॅटरल ग्राउंडग्लास ऍपीअरन्स’ असे केले जाते. त्याला दुसरी उपमा नसल्याने त्याला बायलॅटरल न्यूमोनिया समजून उपचार दिले जातात.
हिमोग्लोबिन करोनाच्या विळख्यात सापडल्यास…
शरिराला ऑक्सिजन कमी पडतो आहे हे जाणवून शरीर हिमोग्लोबिन तयार करण्याची गती वाढवते. त्यामुळे करोना बाधितांमध्ये हिमोग्लोबिन जास्त दिसते. रक्तातील सुटे लोहकण आणि त्यातून होणारे नुकसान टाळण्यासाठी त्यांचा पुन्हा वापर किंवा निचरा करण्यासाठी शरीरातील फेरीटीन (फेरस-लोह) हे द्रव्य वाढते. करोनाच्या पेशन्टमध्ये म्हणूनच रक्तातील चाचण्यांमध्ये फेरीटीन खूप जास्त प्रमाणात दिसून येते.
मलेरियामध्ये वापरले जाणारे क्लोरोक्वीन किंवा हायड्रॉक्सि-क्लोरोक्वीन ही औषधे मलेरियाच्या जंतूंपासून हिमोग्लोबिनला वाचवण्याचे काम करते, तसेच ते करोना व्हायरसपासून हिमोग्लोबिनला वाचवित असावे. अजूनही करोनाचे विषाणू हिमोग्लोबिनपासून वेगळे कसे करायचे हे आपल्याला ठाउक नाही. रुग्णाला अगदी व्हेंटिलेटरमधून जरी ऑक्सिजन पुरवला तरी तो ऑक्सिजन पुढे न्यायला पुरेसे हिमोग्लोबिन नसेल तर त्या ऑक्सिजन मुळे फुफ्फुसांनाच जास्ती इजा होऊ शकते. आज आपण जे व्हेंटिलेटर वापरण्याचे नियम पाळतोय ते न्यूमोनिया किंवा ऍक्युट रेस्पिरेटरी डिसफंक्शन ‘एआरडी’ साठी बनवलेले असल्याने ते करोना बाधितांसाठी फायदेशीर ठरत नसावेत, असा संशय काही तज्ज्ञांनी व्यक्त केला आहे. यावर अजून संशोधन होईलच. आजतरी करोनाने संपूर्ण जगाला एक मोठे कोडे घातले आहे हे नक्की.
गोष्ट इथेच संपत नाही. वाढत्या लोहकणांमुळे लिव्हरवर ताण पडतो आणि तब्येत फार झपाट्याने बिघडू लागते. हिमोग्लोबिनची परिणामकारकता कमी होत जाणे, रक्तातील लोहकण वाढत जाणे आणि महत्वाच्या अवयवांचा ऑक्सिजन पुरवठा कमी होणे यामुळे फुफुसांसोबत इतर अवयव निकामी होत जातात, हे आपण बघितले.
आहारात काय बदल करावा?
शरीराची करोनाविरोधी शक्ती वाढविण्यासाठी फळे, भाज्या यांचा वापर आणि प्रथिने पुरेशा प्रमाणात घेणे हे उपाय आपण करतोच आहोत. त्या बरोबरीने खालील बदल करायचे आहेत.
लोहकणांपासून सुरक्षा
1. लिंबू डीपफ्रीझरमध्ये ठेवून घट्ट झाले की, ते सालीसकट किसून घेणे. त्यात मीठ टाकून त्याचे सरबत घेणे. माणशी एक लिंबू तरी सालीसकट पोटात घेणे.
2. हळकुंड मिळाल्यास त्याची पावडर करून किंवा मग तयार हळद घेऊन दिवसभरात निदान एक चमचा हळद गरम पाण्यातून पोटात घेणे.
3. साधा चहा, आले घातलेला चहा हाही उपयोगी पडतो.
या तीन गोष्टी अजूनही सहज मिळतात. यातील काही औषधी द्रव्यांमुळे सुटे लोहकण शरीराबाहेर टाकायला मदत होते. तसेच ऑक्सिजनमुळे होणारी इजा होण्यापासून सुरक्षा मिळते.
यासह काही अन्न-औषधे उपयोगी पडू शकतील उदा. पिकनोजेनॉल, कुटकी, कुरकुमिन इत्यादी.
महत्वाच्या अवयवांना कमी ऑक्सिजनमध्ये काम चालू ठेवण्यास मदत करणे.
1. बीटरूट, पालक व कोबीचा रस (स्मूदी)
2. लसणीचा मुबलक वापर
3. भेंडीच्या, भोपळ्याच्या किंवा कलिंगडाच्या बिया दोन चमचे दिवसभरात पोटात घेणे.
4. काही अन्न-औषधे उपयोगी पडू शकतील
उदा. रीसळपळपश, उेट 10
करोना काय करतो, याची जी माहिती समोर येत आहे त्या माहितीच्या आधारे हे आहार सुचवले आहेत. यात करोना ज्या जागी वार करतो तिथे सुरक्षाकवच देण्याचा प्रयत्न आहे.
– डॉ. नितीन पाटणकर