मी भिंतीला सायगोल चोपडतो. माझ्या आयुष्यातले दुःख पण मी सायगोल लावल्यासारखे मनात कुठेतरी चिटकवून सपाट करून टाकतो, असे मला ह्या ताईशी बोलल्यापासून वाटायला लागले आहे!
माझे वय आहे 30. हे आत्तापर्यंत मी प्लास्टर केलेले 378 वे घर आहे. माझ्या गावातल्या घरी दारांवर बायांची नावे टाकायची टूम आलीये. माझ्या घरावर माझ्या आईचे नाव आहे. म्हणजे, माझ्या वडिलांच्या घरावर! माझ्या बायकोचे नावदेखील त्याखाली टाकलेय. त्याचे त्या दोघींना काहीच सोयरसुतक नाहीये. दारावर नाव टाकले म्हणजे मालकी थोडीच होते? पण महिलांना पण बरे वाटले पायजेल म्हणून तसे केलेय, असे मला वाटते. दारावर नाव टाकल्याने माझ्या बायकोच्या हातात मी चहा नेऊन देत नाही, की आईसाठी-मालकीण बाईसाठी-माझा बाप घरातले काम करत नाही! त्याला तर अंघोळीच्या पाण्याची बादली पण आईने ह्याही वयात नेऊन दिलेली हवी असते. तेव्हा मला आईची कीव येते. माझ्या बायकोला मी अंघोळीची पाण्याची बादली आणू देत नाही.
दारावर नाव टाकण्यापुरते नाही, तर खरोखर एकट्या बाईचे स्वतःच्या पैशातले असलेले घर मी सध्या प्लास्टर करतोय. छोटाच बंगला आहे. चार खोल्यांचा. ही एकटी बाई इथे कुठून आली, ते काहीच माहीत नाही. पण माझ्या 378 घरांपैकी हे अपवाद असे घर आहे! 378 वे घर!
मी पंधरा-सोळाव्या वर्षी हे काम शिकलो. वयाच्या बाविसाव्या वर्षी माझे लग्न झाले. आज मला तीन मुले आहेत. दोन मुले, एक मुलगी. ही बंगल्यावाली बाई पण माझ्याच वयाची असेल. पण ती मला तरी एकटी दिसतेय. तिच्याच वयाचा आणि अजून जरा मोठा बंगला बांधणारा एक साहेब आहे इथे. त्याच्याही बंगल्यावर काम आहे. पण एकाच वयाचे आणि स्वतंत्र घर झालेल्या स्त्रीपुरुषांपैकी कोण माझ्याशी नीट बोलते, असा विचार करतो मी. ही बाई मला माणूस म्हणून वागवते. कधी तिला वेळ असेल, तर गप्पा मारते. तो बाबा मात्र “ए, ये साफ करो”, “ते आवर.” असा सारखा रुबाब करतो. शिकलेली आणि स्वतंत्र बाई आणि शिकलेला आणि स्वतंत्र पुरुष ह्यांच्यात काही बेसिकमध्ये फरक आहे का, असा मला प्रश्न पडलाय. तो बाबा खूपच हिडीसफिडीस करतो.
बाई जवळच्या चहाच्या टपरीवरून चहा आणून देते. मी प्लास्टर बघून बघून शिकलोय. मी सायगोल वापरतो की जिप्सम? की जिप्सम म्हणजेच सायगोल? की सायगोल हे कंपनीचे नाव आहे, ते मला कळले नाहीये. मी माझ्या कॉन्ट्रॅक्टरला हे विचारतो. तो पण बघून बघून आणि शिकत शिकत कामे घ्यायला लागलाय. त्यालाही हे शब्द फारसे कळत नाहीत. तो बॅटम घेऊन मला गमतीत मारायला येतो, मी असे प्रश्न विचारले तर. आता, मी ज्याला बॅटम म्हणतो, ते बॅटम आहे की काय आहे, मला माहीत नाही. पत्रा, थापी, फळी, पट्टी असे विविध शब्द आम्ही वापरतो. काही हाय फाय लोक त्याला फ्लोट्स, डार्बी असेही म्हणतात. मी तर एके ठिकाणी भिंतीला आतून प्लास्टर मारणारे मशीन देखील पाहिले. मी मात्र ते काम हाताने करतो.
हो, एक सांगतो, मी भिंतीला आतून प्लास्टर करणारा माणूस आहे. मी गवंडी नाही तसा. मी केवळ अशीच कामे घेतो. सायगोल म्हणा, जिप्सम म्हणा, ते पाण्यात भिजवतो. हाताने आतल्या बाजूच्या भिंतीवर लावतो. बॅटम म्हणा, पट्टी म्हणा, तिच्याने सपाट करतो. सपाट करता करता कुठे हवेचा बुडबुडा आला तर तो थापीने काढतो. परत हाताने माल भरतो. पट्टीने सपाट करतो दाब देऊन. कुठे हाताने जास्त माल भरतो. पट्टी सगळे प्लेन करून टाकते. फ्लोट फिरवतांना वाळूचा एखादा कण आला, तर प्लास्टरमध्ये रेषा यायला लागतात. तो परत काढावा लागतो. पट्टीला लागलेला माल पण सारखा काढावा लागतो. कडा करायचे काम वेळ खाते. ते भिंत झाली की करतो. मग स्पंज फिरवतो. सगळे गुळगुळीत होऊन जाते.
आतल्या भिंतीला केलेली कायमची दाढी म्हणजे हे प्लास्टर! अलीकडे भारीतल्या घरांमध्ये भारीतली पुट्टी वापरतो आम्ही. तिच्याने प्लास्टर करतो. पत्राच पुरे होऊन जातो. रंग द्यायला सोयीचे होऊन जाते. सरकारी कामे असली, तर सायगोल असते. मला कोणी सांगेल का दादा, सायगोल काय आहे? गोलगोल फिरून मी सायगोलवरच येतो!
माझ्या मनात हे काम करतांना खूप विचार येतात. ते पण मी मनातल्या एका कोनाड्याच्या भिंतीला चिपकवतो आणि त्यावर गुळगुळीत प्लास्टर करून टाकतो. ते प्लास्टर काढले तर अक्राळ विक्राळ विचार बाहेर येतील, अशी मला नेहमी भीती वाटते. ज्या ताईच्या बंगल्यावर काम करतोय, ती चांगली शिकलेली आहे. नीट बोलते. माझ्या मनातले विचार समजून घेऊ शकते. म्हणून तर हल्ली मी सारखाच त्या मनातल्या भिंतीचे प्लास्टर खरवडायला बघतो. हे काम एकतर जास्त दिवस चालावे किंवा लगेच संपून त्या खडूस सायबाच्या बंगल्यावर जावे, असेही कधी वाटते!
मनातले प्लास्टर खरवडून काढले, तर तिथे प्लास्टर कोण करणार? मला भीती वाटते…
– प्राची पाठक