चंद्रावर बर्फाचा शोध, चंद्रावरील किरणोत्सर्गाचे मानवी शरीरावर होणारे परिणाम जाणून घेणे अशा गोष्टी या मोहिमेत प्रस्तावित आहेत.
नासा या अमेरिकी अंतराळ संशोधन संस्थेने फ्लोरिडा येथील केनेडी स्पेस सेंटरमधून आर्टेमिस-1 प्रकल्पांतर्गत एसएलएस (स्पेस लॉंच सिस्टिम) या आपल्या नवीन चांद्र रॉकेटचे प्रक्षेपण तांत्रिक कारणांमुळे अखेरच्या क्षणी पुढे ढकलले; परंतु हा महत्त्वाकांक्षी आणि प्रदीर्घ प्रकल्प केवळ नासासाठी किंवा अमेरिकेसाठीच नव्हे तर संपूर्ण जगासाठी ऐतिहासिक महत्त्वाचा आहे. या प्रकल्पाचा पहिला टप्पा आर्टेमिस-1 हा आहे. नासा या अमेरिकी अंतरिक्ष संशोधन संस्थेने मानवाला सर्वप्रथम चंद्रावर उतरविण्याचा करिश्मा केला होता, हे येथे उल्लेखनीय आहे. 20 जुलै 1969 रोजी त्यांची अपोलो-11 मोहीम चंद्रावर पोहोचली आणि दुसऱ्या दिवशी मिशन कमांडर नील आर्मस्ट्रॉंग हा चंद्राच्या पृष्ठभागावर पाऊल ठेवणारा पहिला मानव ठरला.
14 डिसेंबर 1972 रोजी अपोला-17 मोहिमेचे चंद्रावरून पुनरागमन झाल्यानंतर अनेक देशांनी त्याच्याशी संबंधित मोहिमा राबविल्या; परंतु चंद्रावर माणसाचे पाऊल पुन्हा पडले नाही. आता पन्नास वर्षांनंतर अमेरिकेने पुन्हा एकदा असा प्रकल्प सुरू केला असून, त्याचा पुढचा टप्पा म्हणजे मानवाला चंद्रावर पाठविणे. आर्टेमिस-1 हे मानवरहित मिशन आहे. चंद्राच्या पृष्ठभागावर न उतरता या मोहिमेद्वारे तेथील परिस्थितीची आवश्यक तेवढी माहिती संकलित केली जाईल. त्यानंतर प्रक्षेपित होणाऱ्या आर्टेमिस-2 मध्ये चार अंतराळवीर असतील. हे प्रवासी चंद्राच्या पृष्ठभागावर जाणार नसले, तरी ते पृथ्वीपासून इतक्या दूर अंतराळात जातील, जितके दूरवर आजपर्यंत कोणीही गेलेले नाही.
आर्टेमिस-2 मिशन अंतर्गत हे अंतराळवीर आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकाच्या (आयएसएस) तुलनेत पृथ्वीपासून 1000 पट जास्त अंतरावर जातील. परंतु चंद्राच्या पृष्ठभागावर आर्टेमिस-3 मोहिमेदरम्यान पुन्हा एकदा माणसाच्या पाऊलखुणा उमटतील, असे सांगण्यात आले आहे. या प्रकल्पांतर्गत अंतराळवीरांची पहिली टीम आठवडाभर चंद्रावर राहणार आहे. एकविसाव्या शतकात मानव चंद्रावर जाण्याची ही पहिलीच वेळ असेल. मागील प्रवासाच्या तुलनेत गेल्या पन्नास वर्षांत चंद्र बदललेला नसेल; परंतु पृथ्वीवरील मानव खूप बदलला आहे. या बदलाचा परिणाम केवळ प्रकल्पाचे स्वरूप, त्याचा उद्देश एवढ्यावरच नव्हे तर चंद्रावर जाणाऱ्या टीमवरही दिसून येईल. या टीममध्ये किमान एक महिला आणि एक कृष्णवर्णीय सदस्य असेल, असे नासाने स्पष्ट केले आहे.
या प्रकल्पाचा उद्देश सांगायचा झाल्यास, पूर्वीच्या अपोलो मोहिमांचा उद्देश मानवाला चंद्रावर नेऊन त्यांना सुरक्षितपणे परत आणणे हा होता. यावेळी चंद्रावर जाणारी टीम मंगळ मोहिमेचा तळ बनविण्याची शक्यता कितपत आहे, हे तपासणार आहे. या उद्देशाने चंद्रावरील जमिनीत काही पिके घेण्याची आणि तेथे असलेल्या वस्तूंपासून इंधन आणि बांधकाम साहित्य बनविण्याची शक्यता आहे का, हेदेखील पाहिले जाईल. चंद्राला मानवाचे दुसरे घर बनविण्याच्या शक्यतेचा शोध घेण्याचे काम आता ठोस पद्धतीने सुरू होणार आहे, हे स्पष्ट झाले आहे. त्याचे तितकेच ठोस परिणाम आपल्याला याच शतकात पाहायला मिळण्याची दाट शक्यता आहे.
29 ऑगस्ट रोजी टळलेले प्रक्षेपण झाले असते तर त्यातून एक मानवविरहित कॅप्सूल पाठविण्याचा विचार होता. या कॅप्सूलमधून अंतराळवीरांना अंतरिक्षात नेण्यात येते. ओरियन नावाची ही कॅप्सूल चंद्राभोवती प्रदक्षिणा घालत राहणार होती आणि 42 दिवसांनंतर पृथ्वीवर परत येणार होती. पुढे ढकलण्यात आलेले हे चाचणी प्रक्षेपण अत्यंत महत्त्वाचे आहे. कारण याच कॅप्सूलमधून नासाकडून अंतराळवीरांना अंतरिक्षात पाठविण्यात येणार आहे. चंद्रावर जाण्याची स्पर्धा शीतयुद्धाच्या काळात प्रचंड वाढली होती; मात्र त्यानंतर जवळजवळ पन्नास वर्षे मानवाला चंद्रावर पाठवण्यात आले नाही, कारण तशी गरजच भासली नाही. शीतयुद्धाच्या काळात अमेरिका आणि तत्कालीन सोविएत रशियात अंतरिक्ष संशोधनाच्या बाबतीत प्रचंड स्पर्धा होती. एखादी वस्तू चंद्रावर पोहोचविण्यात रशियाचा पहिला क्रमांक लागला; मात्र अमेरिकेने आपल्या 17 अंतराळवीरांना आळीपाळीने चंद्रावर पोहोचविले; एवढेच नव्हे तर सुखरूप परतही आणले. एवढ्या मोठ्या यशानंतर मानवाला चंद्रावर पाठविण्याच्या स्पर्धेतून रशियाने माघार घेतली आणि त्यानंतर कोणत्याही देशाला तशी गरज भासली नाही.
नासाच्या ताज्या मोहिमेत ज्या रॉकेटचा वापर होणार आहे, ते अत्यंत शक्तिशाली आहे. अंतराळ प्रवाशांना कॅप्सूलमधून नेण्याचा प्रयोग तर अत्याधुनिक आहे. कोलोरॅडो बोल्डर विद्यापीठातील अंतरिक्ष अभियंत्याने दिलेल्या माहितीनुसार, अंतरिक्षात उड्डाण करण्याच्या दृष्टीने केलेल्या जात असलेल्या सातत्यपूर्ण संशोधनाच्या एका अनोख्या वळणावर आपण आता पोहोचलो आहोत. अमेरिकेच्या या मोहिमेचा खर्च तब्बल चार अब्ज डॉलर एवढा प्रचंड आहे. या मोहिमेअंतर्गत अनेक प्रयोग केले जाणार आहेत. नजीकच्या काळात जपानचे एक लॅंडरसुद्धा चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरण्याचा प्रयत्न करणार आहे. हे आतापर्यंतचे सर्वांत हलके म्हणजे अवघ्या 700 ग्रॅम वजनाचे लॅंडर असणार आहे. हे लॅंडर सुरक्षितपणे चंद्रावर उतरल्यास जपानच्या दृष्टीने ते एक मोठे यश असणार आहे.
नासाच्या मोहिमेला आर्टेमिस नाव देण्यामागे एक खास कारण आहे. हे नाव प्राचीन ग्रीक दंतकथांमधून घेण्यात आले आहे. आर्टेमिस ही अपोलोची जुळी बहीण आहे. याचाच अर्थ आत्यंतिक यशस्वी ठरलेल्या अपोलो मोहिमेचा हा पुढील भाग आहे, हे अमेरिकेने नावावरूनच स्पष्ट केले आहे. योजनेनुसार, आर्टेमिस-2 हे यान अंतराळवीरांना चंद्राजवळ घेऊन जाईल आणि प्रदक्षिणा करेल; परंतु चंद्रावर उतरविणार नाही. त्यानंतर आर्टेमिस-3 हे यान चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवाजवळ अंतराळवीरांच्या एका पथकाला उतरवेल. 2025 मध्ये किंवा त्यानंतर चंद्रावर प्रथमच एक महिला उतरणार आहे. चंद्राच्या ज्या भागावर पाणी किंवा बर्फ असल्याची शंका आहे, त्या ठिकाणी मानवाला उतरविण्याची अमेरिकेची योजना आहे.