सकाळची वेळ. एकीकडे टीव्हीवरच्या बातम्या ऐकायला येताहेत. कोणा मुलीवर बलात्कार झालाय, तिच्यावर अत्याचार केलेत. पेपरमध्येही तेच. मवाली मुलांच्या टोळक्याने मुलीशी छेडखानी केली. मुलीला एकटीला गाठून छळले. वडील तिला उपदेश करताहेत, “तू बाहेर पडतेसच कशाला? घरातच बसत जा. घरची कामं कर.’ पण आपल्याला दिसत असतं की, घरात आजारी वडील सोडता कुणी नसावे. कमावणार कोण? ही नोकरीसाठीच बाहेर जात असते. मुलगी घरातली कामे भराभर आटपतेय.
त्यांना चहा नाश्ता नेऊन देते. कुकर, बाकीचा स्वयंपाक करताकरता स्वतःही खाऊन घेते. वडिलांचे जेवण टेबलावर झाकून ठेवते. स्वतःचा डबा घेऊन घाईघाईने निघते. खाली थोड्याच अंतरावर दुसरी एक मैत्रीण तिची वाट पाहत थांबलीय. तिची सासूही तेच म्हणते, “कायकाय एकेक कानावर येते. कशाला मुलांच्या नादाला लागायचे. ते काय बोलतील ते मुकाट्याने ऐकून घेऊन निघून यायचे. काय एवढं नोकरीचं पडलंय तुला देव जाणे!’ खरं तर बाईच्या नोकरीतून मिळणारा पैसा सगळ्यांना हवा आहे. पण त्यातून येणारी जोखीम नको आहे. सासूचे खांदे दुखत असतात, तर तेवढ्या गडबडीतही तिचे खांदे सून दाबून देते. स्वतःच्या दोनतीन वर्षांच्या मुलाचे सगळे नीट करते, पापा घेते आणि सासूला काळजी करू नका, असे सांगून घराबाहेर पडते.
आणखी एक तरुणी त्यांना येऊन मिळते. तिच्याही घरी नवरा तिच्याकडून सगळी साग्रसंगीत सेवा करून घेतो आणि पुन्हा तिलाच दम देऊन ठेवतो की, “नीट जातयेत जा. काही कमीजास्त झाले तर बाईमाणसाचीच अब्रू जाते. ते मस्तवाल असतात, जास्तजण असतात; तेव्हा उगीच कुणाशी वाकड्यात शिरू नको.’ म्हणजे तिघींच्याही घरातल्यांनी स्वतःवरची जबाबदारी झटकली आहे. आपल्या घरातील मुलगी घरखर्चासाठी नोकरी करत असताना, तिला काही त्रास होत असेल तर तिला काही मानसिक आधार द्यावा, त्यावर काही मार्ग काढावा असे कुणालाच वाटत नाही. तिघी एकत्रितपणे निघतात. रस्त्याने जाताना कुणी खडा मारते, शीळ घालते, शेरेबाजी… त्या तिघी सगळे अपमान सहन करीत, घरच्यांच्या उपदेशानुसार खालमानेनं चालत राहतात. पण म्हणून पुढचे संकट टळत नाही. नेहमीप्रमाणे चौकात तीनचारजणांचे टोळके उभे असते. त्यांची या मुलींशी छेडछाड सुरू होते. मुलींचे नमते घेणारे वागणे पाहून त्यांचा धीर वाढतो. अंगचटीला येतात. कशीबशी सुटका करून घेऊन त्या एकदाच्या ऑफिसमधे पोचतात. ऑफिसमधेही ऑफिसबॉय, बॉस यांचे सहेतुक, अहेतुक होणारे स्पर्श सहन करत काम करतात. बसमधे उभे राहून येत असताना मागचा पुरुष मुद्दाम धक्के मारत असतो. दोनतीनदा असे झाल्यावर एकजण त्याला नेमक्या ठिकाणी ढोसते. मग तो मुकाट्याने सरळ उभा राहतो.
संध्याकाळची वेळ. एका ठराविक ठिकाणी तिघीजणी बाकावर बसलेल्या. तिघीही उद्विग्न, दमलेल्या. रोजचेच संकट हे. काय करावे? कुणाला सांगावे? घरून तर काही मदत होण्याची शक्यता नाही. सगळे घाबरून राहायलाच सांगतात. एकजण बसमधला अनुभव सांगते. त्याची फजिती ऐकल्यावर तिघींच्या चेहऱ्यावर जरा हास्य पसरते. जोवर आपण ऐकून घेतो तोवरच यांचे फावते; हे त्यांच्या लक्षात येते. एक दिवस त्या चक्क कराटेचा क्लास सुरू करतात. तिघींनाही ते प्रशिक्षण आवडते. त्यातून त्यांना आत्मविश्वास येतो. क्लास संपवून निघताना तिघींच्याही मनात धाकधुक… आता तिथे ती रिकामटेकडी पोरं वाट बघत असणार. आपण गेलो की, टिंगलटवाळी करणार. एकजण ट्रेनरला विचारते, “दीदी, आम्ही प्रतिकार कधी करू शकू?’ दीदी सांगते, “तू जेव्हा ठरवशील की, मी आता प्रतिकार करणारच; तेव्हाच! ताकद नुसत्या शरीरात असून उपयोग नाही, मनात असावी लागते.’ दीदी तिच्या कारमधून त्यांना निम्म्या रस्त्यापर्यंत सोडते. ह्या तिघी धीर गोळा करत उतरतात. दीदी सांगते, “घाबरू नका अजिबात. मी तुम्हाला एकदम तयार केलेय. पुढचे तुमच्या हातात आहे.
तुम्ही घाबरलायत असे त्यांना कळले तर त्यांना चेव येणार. मी तिथे जवळच थांबेन. पण आजच… रोज नाही.’ अंधार झालेला. एकमेकींच्या आधाराने तिघीजणी पुढे सरकत राहतात. चौकात येताच रोजच्या आगाऊपणे तिघेचौघेजण पुढे येतात. सुरुवातीला मुली बिचकतात. पण मग एकजण संतापाने त्याच्या कानाखाली आवाज काढते. दुसऱ्या दोघीही इतरांपुढे आपले कराटे कौशल्य दाखवू लागतात. ते आधी बावचळतात, मग चिडतात. मारहाण करू लागतात. पण आता ह्या तिघींचीही सहनशक्ती संपलेली असते. इतके दिवस मुकाट्याने गिळलेला संताप उफाळून बाहेर येतो. त्या तिघी मिळून त्यांची चांगली धुलाई करतात. त्यांची दीदी आडबाजूला थांबून कौतुकाने पाहत राहते. तिला त्यांच्या मदतीला येण्याची वेळच येत नाही. दुसरा… “एव्हरीडे’नंतरचा दिवस उजाडलेला असतो. बातम्यांचा नूर बदललेला असतो. एकीचा नवरा म्हणतो, “मी बघणारच होतो एकदा त्या पोरांकडे. पण तुम्हीच त्यांना धडा शिकवलात ते बरे केले.’ आज तो चहा करतोय तिच्यासाठी. विचारतो, “तुला चहात साखर किती घालू?’ …एकंदरीत काय? आपला आत्मसन्मान आपण स्वतःच सांभाळायचा असतो. तुम्ही जितके भिडस्तपणे राहाल, लोक तुमचा तितका गैरफायदा घेणार!
मायक्रोफिल्म
माधुरी तळवलकर