अरुण गोखले
श्रावणात सोमवारचा उपवास, शिवअभिषेक, मंदिरातील शिवदर्शन, या गोष्टी केल्या जातात. तसेच शिवलीलामृताच्या अकराव्या अध्यायाचे वाचन केले जाते. या अध्यायाच्या वचनाने उपासकाला अकरा रुद्र केल्याचे पुण्य पदरी पडते, असे या अध्यायाच्या 172 व्या ओवीत नमूद केलेले आहे.
श्रावणी सोमवारी नवविवाहित महिलांनी करायचे आणखी एक व्रत म्हणजे शिवामूठ वाहणे. सोमवारी शिवमंदिरात जाऊन शिवाची मनोभावे पूजा करावी. शिवपिंडावर दुधाचा अभिषेक करावा. शिवास ॐ नम: शिवाय हा मंत्र म्हणून बेल वाहावा. धोतऱ्याचे किंवा पांढऱ्या रंगाचे फूल घालावे आणि मग शिवपिंडावर शिवामूठ वाहावी.
श्रावणातल्या चार सोमवारी तांदूळ, तीळ, मूग आणि जवस हे पदार्थ एक एक मूठ शिवास अर्पण करावेत. तसेच “शिवा शिवा महादेवा। माझी शिवामूठ स्वीकारावी देवा।। नणंदा भ्रतारा आणि जावा। सर्वांची आवडती कर रे देवा।।’ अशी प्रार्थना करावी. हे व्रत सुख-सौभाग्य प्राप्ती तसेच सासरच्या नव्या घरात सेवाभावाने सर्वांची मने जिंकून सर्वांचे लाडके व्हावे, म्हणून केले जाते.
श्रावणी सोमवारची खूलभर दुधाची कहाणी फार वेगळी आहे. एकदा एका राजाने दर श्रावणी सोमवारी प्रत्येकाने आपापल्या घरातले दूध आणून ते नगरीतल्या शिवालयात घालावे आणि संपूर्ण गाभारा दुधाने भरून टाकावा अशी आज्ञा दिली.
राजाज्ञेप्रमाणे लोक घरातली तान्ही मुलेबाळे, म्हातारी-कोतारी, आजारी लोक यापैकी कोणालाच दूधाचा थेंबही न देता, घरातले सर्व दूध आणून गाभाऱ्यात घालत. पण गाभारा काही भरायचा नाही. पण दुपारच्या वेळी कोणीतरी येऊन दूध घालून गेले की गाभारा भरायचा. पण हे शेवटचे दूध कोण आणि किती आणून घालायचे ते मात्र कोणालाच कळायचे नाही. शेवटी राजाने स्वत: त्या गोष्टीचा शोध घेतला. नगरातली एक म्हातारी आपल्या घरातील मुलेबाळे, म्हातारे जीव, आजारी जीव यांना देऊन जे खूलभर दूध शिल्लक उरायचे, ते आणून भक्तिभावाने शिवास अर्पण करायची आणि तिच्या त्या खूलभर दुधाने देवाचा गाभारा भरायचा.
तेव्हा ही गोष्ट राजासह सर्वांना हेच सांगून आणि शिकवून गेली की सर्वाघटी असलेल्या ईश्वरास ओळखा आणि त्याला प्रथम तृप्त करावे तरच ते खऱ्या अर्थाने देवास पावते.
या श्रावणमासाचे औचित्य साधून काही भक्तगण तर आपल्या सोळा सोमवार व्रताचा प्रारंभही याच महिन्यापासून करतात.