मुलं एकदम तल्लीन झाली होती आपापल्या कामात. आसपास खूप पसारा झाला आहे याची जाणीवही त्यांना नव्हती. “माझं झालं बरं का चित्र काढून’. तेवढ्यात प्रणव बोलला. अवनीने त्याच्याकडे बघितले अन् ती हसतच सुटली. ती का हसती आहे हे बघण्यासाठी मिहीरने तिच्याकडे पाहिले तर तोही हसू लागला. आता मात्र सगळीजणच हसू लागली. कागदावर चित्र काढता काढता एकेकाचे चेहरे हातपाय, तेही रंगीबेरंगी झाले होते. कसंबसं हसू आवरत सगळ्यांनी एकमेकांची चित्रे पाहण्यास सुरुवात केली.
“व्वा! अवनीच्या चित्रातील फुलदाणी आणि त्यातील फुलं किती खरी वाटत आहेत!’
“प्रणवच्या या चित्राने तर हुरडा पार्टीची आठवण झाली.’
“मिहीर, या चित्राकडे बघून असे वाटते की आत्ता शिट्टी वाजेल अन् ही रेल्वे आता निघेल.’
“आणि या चित्राकडे बघून असं वाटतंय की जमिनीलगतची विहीर आहे आणि खाली उतरणाऱ्या पायऱ्या आहेत.’
“काय रे मुलांनो हा पसारा आवरून ठेवायचा आहे की नाही?’ प्रणवच्या आईने खोलीत येत येत विचारले.
“हो हो लगेच आवरतो, पण एक प्रश्न विचारायचा आहे ही चित्रे जणू काही खरी खरी आहेत असे कसे वाटते. म्हणजे ही विहीर… पायऱ्या उतरत खोल खोल खाली गेली आहे असे वाटते तर ही रेल्वे जणू काही आत्ता सुरू होईल असे वाटते.’
“अरे हीच तर तुमच्या चित्रांची कमाल आहे. पण मी काढलेले चित्र नाही का बघणार?’ असे विचारत प्रणवच्या आईने हातातील वहीची पाने पटापट उलटली.
“व्वा! हे तर एकदम मस्तच.’
“हो ना असं वाटतंय, सूर्याचा गोळा म्हणजे बॉल आहे. त्याला बॅटने जोरदार फटका मारला अन् नंतर डोंगराआडून सूर्योदय झाला आहे.’
“आई ही तर वेगवेगळी चित्रं, एकामागोमाग बघताना असं कार्टून बघितल्यासारखे गतिमान कशी वाटली?’
“याला म्हणतात दृष्टिभ्रम. रेल्वे दूर जाताना वाटणे किंवा ही विहिरीतील पायऱ्या खाली खोल खोल जाताना वाटत आहेत हा पण दृष्टिभ्रम आहे आणि माझ्या चित्रांमध्ये दिसला तो गतिमान दृष्टिभ्रम.’
“पण दृष्टिभ्रम म्हणजे काय?’
“आपल्या डोळ्यांनी पाहिलेल्या वस्तूची प्रतिमा मेंदूमध्ये निर्माण होत असते; परंतु काही वेळेस रंग, प्रकाश इत्यादींमुळे किंवा त्याच्या अभावामुळे मेंदूला मिळणारी माहिती ही प्रत्यक्षापेक्षा वेगळी असते आणि अशावेळी भ्रम निर्माण होतो. म्हणजेच प्रत्यक्षात आहे त्यापेक्षा वेगळे काहीतरी पाहिल्यासारखे वाटते.’
“आणि गतिमान दृष्टिभ्रम म्हणजे?’ मुलांचा पुढचा प्रश्न तयारच होता.
“आपल्या नजरेला जर साधारण दहा ते बारा पेक्षा कमी चित्रे जरी एका सेकंदात एकापाठोपाठ दिसली तरी ती मेंदूला वेगवेगळी जाणवतात, पण जर त्यापेक्षा जास्त चित्रे एका सेकंदात डोळ्यासमोर आली तर त्या चित्रांमध्ये गतिमानता दिसते. हा झाला गतिमान दृष्टिभ्रम. मी माझ्या हातातील वहीची पाने तुम्हाला सेकंदात 10-12 पेक्षा जास्त चित्रे दिसतील या वेगाने हलवली.
शिवाय ही चित्रे एका विशिष्ट क्रमाने काढली होती. त्यामुळे तुम्हाला जणू काही एक सलग कृती घडल्यासारखी वाटली. कळला का गतिमान दृष्टिभ्रम म्हणजे काय ते? पण हा खोलीतला जो पसारा आहे तो मात्र माझा दृष्टिभ्रम नाही. तो खराच पसारा आहे. तेव्हा आता तो आवरा आणि मग खेळायला पळा हं.’
त्याबरोबर सगळीजण आवराआवरीला लागली. बालमित्रांनो तुम्हीही गतिमान दृष्टिभ्रमाचे चित्रं काढून पाहणार ना आणि हो नंतर पसाराही आवरून ठेवा हं.
– विशाखा गंधे