भामा ही अतिशय गोड मुलगी. तरतरीत नाकाची, बोलक्या डोळ्यांची आणि हसऱ्या चेहऱ्याची. तिच्याकडे एक महत्त्वाचा गुण होता तो म्हणजे इतरांच्या मदतीला धावून जाणे. वर्गात कुणी पेन, पेन्सिल, रबर, पट्टी आणायला विसरलं तर त्याला ती वस्तू देण्यासाठी पहिला हात पुढे असायचा तो भामाचाच.
तिच्या दप्तरात या वस्तू अधिकच्याच असायच्या. तिची ही तत्परता मुलांची वेळ निभावून न्यायची. मुलांना सुखावून जायची. वर्गात कुणाला अभ्यासात मदत हवी असेल, अपूर्ण वह्या पूर्ण करण्यासाठी कुणाची वही हवी असेल तर प्रत्येकाला सुरुवातीला भामाच आठवायची.
एकदा तर वर्गातली सुमा शाळेत येता येता जोराची ठेच लागून पडली. तिचा गुडघा फुटला, उजवा पाय दुखवला. ती कशीबशी शाळेत येताच बाईंना तिची दुखापत सांगून, प्रथोमपचाराची पेटी आणायला भामाच धावली. त्याच दिवशी मधल्या सुट्टीनंतर शाळेच्या मैदानावर खो खो च्या स्पर्धा होत्या. सगळा वर्ग रांगेने मैदानावर स्पर्धा पाहण्यासाठी वर्गाबाहेर पडला. सुमा पाय दुखतोय म्हणून वर्गातच हिरमसून बसून राहिली. हे भामाच्या लक्षात येताच भामाने चक्क तिला पाठकुळी घेऊन मैदान गाठलं. खो खो सुमाच्या फार आवडीचा. त्यामुळे आता आपल्याला खो खोचा चुरशीचा सामना पाहायला मिळणार म्हणून सुमा फार आनंदली.
आता कालचीच गोष्ट, शेजारच्या रखमाकाकूंनी त्यांच्या लहान बाळाला मी बाजारातून येईपर्यंत सांभाळशील का? असं भामाला विचारताच ती एका पायावर तयार झाली. रखमाकाकू बाजाराची पिशवी घेऊन घराबाहेर पडताच ते बाळ लागलं ना रडायला. अशावेळी काय करावं ते भामाला एक क्षण सुचेना. पण दुसऱ्याच क्षणी भामाने बाळासाठी मस्तपैकी एक बडबड गाणं साभिनय म्हटलं. भूभूचं म्हणजेच मोतीचं…
घरात आला मोती
रुबाब करतो किती
वाकडी शेपटी हलवतो
इशारा करुन बोलावतो
चोराला पाहून धरतो
घराची राखण करतो
बाबा बोलतात इमानी
आमचा मोती फार गुणी
तिचं नाचगाणं पाहून ते रडणारं बाळ खुदकन हसलं. रखमाकाकू बाजारातून येईपर्यंत त्या बाळाची आणि भामाची चांगलीच गट्टी जमली होती. हसणारं बाळ पाहून घरही हसतं, तशा रखमाकाकूही बाळाला पाहून हसल्या.
भामाच्या वर्गात एक मुलगा होता. त्याचं नाव मधुकर. त्याचे वडील तुटपुंज्या पगारावर एका कंपनीच्या गेटवर पहारेकरी म्हणून काम करत होते. तेवढ्या पगारात घर चालवणे महाकठीण. आपलाही घरखर्चाला हातभार लागावा म्हणून त्याची आई शेजारच्याच भाजी मार्केटमध्ये भाजी विकायला बसायची. मधूकर रोज शाळेत यायचा खरा पण गणित विषय त्याला खूप अवघड जायचा. समजून उमजून गणित सोडवणं यात तो कमी पडायचा. इतर विषयही त्याचे बेतास बातच होते. बरं घरच्या गरिबीमुळे तो खासगी क्लासलाही जाऊ शकत नव्हता. पण अशावेळी भामाने त्याला गणितात मदत करून त्याची गणिताची भीती घालवली.
एकदा तर काय झालं, वर्गात परांजपे बाईंचा भूगोलाचा तास चालू होता. पृथ्वीच्या गोलावर खंड, देश दाखवत त्यांची माहिती त्या वर्गाला देत होत्या. पृथ्वीगोलावरील ठिकाणं मुलांना विचारत होत्या. सगळी मुलं बाईंनी विचारलेली ठिकाणं पृथ्वीगोलावर दाखवण्यासाठी उत्साहाने टेबलाजवळ येत होती. फक्त एकच मुलगा मलूल होऊन बाकातच बसला होता आणि तो म्हणजे मधूकर. मुळेबाईंच्या हे लक्षात येताच त्या त्याच्या जवळ गेल्या. त्याला काय होतंय ते विचारलं. त्याच्या कपाळाला हात लावला. त्याचं अंग तर तापानं फणफणलं होतं. बाईंनी कुणाच्या जवळ राहतो मधूकर, असं विचारताच भामा पटकन पुढे आली.
शिपाईकाकांना सोबत घेऊन मधूकरला रिक्षात घालून त्याला त्याच्या घरी घेऊन आली. पण त्याच्या घराला तर कुलूप. दुपारची वेळ. त्याचे बाबा कामावर आणि आई भाजी विकायला. मग तिने मधूकरला आपल्या घरी आणले. भामाच्या आईने मधूकरला आधी बेडवर झोपवलं. त्याच्या डोक्यावर मिठाच्या पाण्याच्या पट्ट्या ठेवल्या. मधूकरच्या आईला तातडीने बोलावून आणायला भामाने एका दमात भाजी मार्केट गाठलं. भामाने मधूकरच्या आईला त्या घाबरून जाणार नाहीत अशा बेताने, मधूकरला ताप आलाय, हे सांगितलं. तुम्हीही घरी जा त्याच्याजवळ. मी थांबते तुमच्या भाजीच्या दुकानावर. मला प्रत्येक भाजीची किंमत तेवढी सांगून जा, असं ती म्हणाली, मधूकरची आई तडक घराकडे वळली.
गणितात हुशार असणाऱ्या आणि बोलण्यात गोडवा असणाऱ्या भामाने दिवसभरात सगळी भाजी विकून, पैशाचा व्यवस्थित हिशोब लावून संध्याकाळी तिच्या बाबांसोबत ती घरी आली. इकडे मधूकरचा ताप वाढतच चाललेला पाहून भामाच्या व मधूकरच्या आईने मधूकरला जवळच्याच खासगी इस्पितळात तातडीने नेले. संध्याकाळपर्यंत औषधांची मात्रा लागू पडून मधूकरचा तापही उतरू लागला.
सर्वांनाच हायसं वाटलं. संध्याकाळी मधूकरचे बाबा कामावरून लागलीच दवाखान्यात आले. थोड्यावेळाने अनाहुतपणे आज भाजीवाली झालेली चिमुकली भामाही तिच्या बाबांसोबत दवाखान्यात आली. भाजीपाला विकून आलेले पैसे तिने आधी मधूकरच्या आईच्या हातात दिले. ते पैसे हातात घेताना त्यांचे डोळे पुन्हा भरून आले. केवढी गुणाची आहे हो आपली भामा! असं म्हणून मायेने त्यांनी तिच्या डोक्यावरून हात फिरवला.
एकनाथ आव्हाड