मार्च महिना लागला होता, दुबईत शाळा याच वेळी सुरू होतात. शाळेचे नवीन वर्ष चालू झाले. नवीन वेळापत्रक हातात आले. माझ्या वाटेला किती वर्ग, कुठले वर्ग आले आहेत असे जुजबी विचार मनात घर करून होतेच. का कोण जाणे पण बरेच वर्षांनी मला आज राजलक्ष्मीची आठवण झाली.
सी.बी. हे एसी स्कूल असल्याने बरेच भारतीय या स्कूलमध्ये आपल्या पाल्याला दाखल करतात. ऍडमिशन जास्त असेल तर हिंदी विषयासाठी इयत्ता 2 री पासून नवीन वर्ग करतात. इथे हिंदी, मल्याळम, फ्रेंच, उर्दू ह्या भाषा ऐच्छिक भाषा म्हणून घेतल्या जातात. त्यामुळे बरेच भारतीय आपल्या मुलांना हिंदी हा विषय देतात. लहान मुलांना शिकवायचे म्हणजे एक वेगळेच कौशल्य अवलंबवावे लागते. त्यांना शिकवताना प्रेमाने त्यांच्या कलाने घ्यावे लागते. हे अगदी प्रत्येक शिक्षकाला आत्मसात करावे लागते.
मी सर्वांची ओळख व्हावी म्हणून वर्गावर गेल्यानंतर प्रेझेंटी घेतली. 10-12 मुलांच्या उच्चारांनंतर आर. लक्ष्मी असा मी उच्चार केला. एक सावळ्या वर्णाची, केसांचे छान दोन बो बांधलेले, कपाळावर छोटी काळी टिकली त्या वरती भस्माचा छोटा आडवा पट्टा, इतर मुलींपेक्षा थोडी उंच गुटगुटीत मुलगी उभी राहिली. पाहताक्षणी कळाले ही दक्षिण भारतीय आहे. मला म्हणाली, “मिस, नो आर. लक्ष्मी, माय नेम इज राजलक्ष्मी साबू नारायण’. मी तिला म्हणाले, “मी तुला लक्ष्मी म्हणते’, असे बोलून मी पुढच्या मुलांचे नाव उच्चारू लागले तोपर्यंत ही उभीच होती.
मी तिला विचारले, काय झाले तर ती रडायला लागली. डोळे अगदी आसवांनी भरून आले होते. मी तिच्या जवळ गेले अन् तिला समजावले. ती मला म्हणाली की, माझ्या सर्व पुस्तकांवर, वॉटर बॉटलवर, आयडी कार्डवर सगळीकडे “राजलक्ष्मी साबू नारायण’ असेच नाव आहे. मी म्हटले, ठीक आहे. तिची समजूत घालून पुढे वळाली. मीही सर्वांना माझी ओळख करून दिली. आपल्या वर्गात कोणी आल्यावर हिंदीत नमस्ते कसे म्हणायचे, असे थोडे फार हिंदीत संभाषण केले व काही हिंदी गाणी शिकवून आजचा पहिला हिंदीचा तास संपवला. मुले जायला निघाली काही मुला-मुलींनी अस्सल हिंदीत धन्यवाद, तर काही जणांनी इंग्रजीत बोलून बाय बाय केले, तर काही जणांनी “हिंदी टीचर’ असे माझे नाव ठेवले.
दुसऱ्या दिवशी जेव्हा मुले वर्गात येत होती तेव्हा विद्यार्थी पडू नये व दंगा करू नये म्हणून मी दरवाजातच उभी होते समोरून राजलक्ष्मी मला येताना दिसत होती. थोडीशी रागवल्यासारखी वाटली ती येताना मी एकटक तिच्याकडे पहात होते.हाताच्या घडीत आपली हिंदी पुस्तके व छोटा प्लास्टिक चा कंपास संभाळत एका हाताने बोटाची करंगळी काढून कट्टी चा इशारा केला अन तिने वर्गात धूम ठोकली, मी हि मनाशी हसून वर्गात गेले, तरी राजलक्ष्मी ची कट्टी ने हसू येत होते. नेहमी प्रमाणे मी काही हिंदी शब्दांची ओळख मुलांना करून दिली.
तिसऱ्या दिवशी मी परत वर्गावर गेले. मी अभिवादन करत होते तर काही मुले स्वतः माझ्याशी बोलत होती. तेवढ्यात राजलक्ष्मी आली. आपली पुस्तके सांभाळत बोट काढून मला म्हणाली, आता माझे नाव विसरू नकोस हं! आणि पुढे निघून गेली. आजपासून नियमित हिंदी मूळाक्षरे शिकवण्यास सुरुवात झाली. कारण वर्षभरात सगळी मूळाक्षरे व दोन शब्दांचे वाक्य शिकवणे असे आमचे वेळापत्रक होते. राजलक्ष्मीने सर्वांच्या आधी सुंदर अक्षरात (अ) हे वर्णाक्षर लिहून दाखवले. त्यावर मी तिला “गुड जॉब’ व हसणाऱ्या सूर्यफुलाचा शिक्का तिच्या हातावर व वहीवर दिला. त्यामुळे स्वारी खूश होती. तिचा हा कट्टी-बट्टीचा खेळ मी पण खेळायला लागले. ती स्वतः आधी पटापट अभ्यास करून दुसऱ्यांना मदतही करत असे आणि मस्तीही. आम्ही 14 सप्टेंबरला हिंदी दिवस साजरा करण्यासाठी दुसरीच्या वर्गाचे नाटक बसवले. “जंगल की हिंदी पाठशाला’, त्यात राजलक्ष्मी भालूचे पात्र साकारत होती.
हिंदी दिवशी स्टेजवर मोठ्या वर्गातील मुले सूत्रसंचालन करत होती. ह्या छोट्या मुलांचे नाटक प्रथम होते. त्यामुळे ही सर्व प्राणी रांगेत उभी होती. तेवढ्यात सूत्रसंचालन करणाऱ्या मुलाचा गोंधळ झाला. तो म्हणाला, राजलक्ष्मी भालू नारायण. झाले आमचा भालू पळत जाऊन स्टेजवर मोठ्या आवाजात बोलली, “नाही, मी राजलक्ष्मी साबू नारायण आहे. दुसरीच्या वर्गात शिकते आणि ह्या नाटकात मी भालू आहे.’ उपस्थित सर्व मुले, प्रमुख पाहुणे तिचा हा अवतार पाहून हसू लागले आणि तिचा धाडसीपणा बघून उभे राहून टाळ्या वाजवू लागले. पण ही आपले नाव चुकीचे उच्चारणाऱ्या मुलाकडे बघून कट्टी केली. चुकीचे नाव उच्चारणाऱ्या मुलाने कान धरून तिची माफीही मागितली. तिचा तो निरागसपणा, आपले नाव स्पष्टपणे उच्चारले जावे व त्यासाठी तिचा इतक्या लहान वयातील अट्टाहास व सर्वांसमोर धाडसाने आपले नाव सुस्पष्टपणे, ठामपणे मांडणे यामुळे राजलक्ष्मी आजही माझ्या लक्षात राहिली.
ज्योत्स्ना पाथ्रीकर