मध हे एक प्रकारचे नैसर्गिक औषध आहे. आणि याचे सेवन कायमच हितकारक असते. दररोज दोन चमचे मधाचे सेवन केल्याने शरीर निरोगी, उर्जवान, स्वस्थ राहते, परंतु थंडीमध्ये याचे सेवन केल्यास खूप फायदे प्राप्त होतात. थंडीत वातावरणातील गारवा आणि शरिरात होणारे बदल यासाठी मध हे अतिशय चांगले असते.
दरम्यान, नेहमी शुद्ध मधाचे सेवन केले पाहिजे. याने सुंदरता वाढते. परंतू हेच मध कधी विषाप्रमाणे काम करतं म्हणून जाणून घ्या फायदे व तोटे
- आयुर्वेदात तीन महान औषधी उपयुक्ततेची, रोजच्या व्यवहारात सहज मिळणारी, सुलभपणे वापरता येणारी द्रव्ये सांगितली आहेत. मध हे समस्त कफविकारावर व काही प्रमाणात पित्त विकारावर उपयुक्त द्रव्य आहे.
- मध चवीने गोड व तुरट, स्वभावाने अति रुक्ष, सूक्ष्म शरीरात कोणत्याही भागात खोलवर पोचणारा आहे. मधाच्या अनेक गुणांपैकी जुळवून आणणे किंवा संधान करणे तसेच शोधन करणे उलटी थांबवणे व उलटी करवणे अशा परस्परविरोधी गुणांचा उपयोग रोग बरे करण्याकरिता होतो.
- मध बल देतो, तसेच फाजील चरबी कमी करतो. मध अग्निवर्धक व मलावष्टंभ करणारा आहे. मध शरीराची कांती सुधारण्याला मदत होते. मधामध्ये हृदयाला बल देणारे गुण आहेत.
- आपल्या देशात मधाचा “परकॅपिटा’ किंवा माणसागणिक वापर नगण्य आहे. युरोप-अमेरिकेत मध शरीरात फाजील चरबी न वाढवता ताकद देणारे मधुर रसाचे टॉनिक म्हणून वापरतात.
- साखरेचे दुर्गुण मधात नाहीत, त्यामुळे स्थूल व्यक्तींकरिता मध उपयुक्त आहेच, त्याबरोबरच त्याने हृद्रोग, चरबीचे विकार, प्रमेह, जडपणा इत्यादी फाजील पोषणाचे विकार बरे होतात.
- मधाच्या प्रत्येक कणात, बाहेरच्या आवरणात, महास्रोतसात रक्त – रक्तवाहिन्यात जिथे जिथे मध पोहोचेल तेथील बारीकसारीक कफाचा फाजील दोष मध शोषून घेतो.
- मध सूक्ष्म गुणांमुळे शरीरातील सर्व स्रोतसात सर्व वहन यंत्रणेत पोहोचतो. आपल्या या विलक्षण गुणाने शरीरात ठिकठिकाणी पडून असणाऱ्या मलद्रव्यांचे शोधन, क्षरण ही कार्ये मध करतो. मध हा केवळ एनर्जी देतो. फाजील वजन देत नाही. मात्र, याकरिता मध प्यावा लागतो. तो चमचा दोन चमचे घेऊन चालत नाही.
- मध गरम पाण्याबरोबर घेण्याचा प्रघात आहे. त्यापेक्षा तो लिंबू रसाबरोबर घेणे अधिक चांगले. त्यामुळे उत्तम वातानुलोमन होते. मध हा वातवर्धक आहे.
- लिंबाबरोबर किंवा आल्याच्या रसाबरोबर मध घेतल्यास अग्निमांद्य दूर होते. कफप्रधान आम्लपित्तात तुळशीच्या रसाबरोबर मध गुण देतो. स्थूल स्त्रियांच्या पांढरे जाणे या तक्रारीत मधाचा उपयोग करावा.
- कोणत्याही उलटीच्या तकारीत लहान प्रमाणात मध घेतला तर उलटी थांबते मोठ्या प्रमाणावर मध घेतला तर उलटी होते. त्याचा उपयोग फाजील कफ असलेल्या दमा, खोकला या विकारात होतो. लहान व कृश बालकांकरिता मधासारखे टॉनिक नाही.
- गंडमाळा , क्षय, छातीत कफामुळे दुखणे, सर्दी पडसे, खोकला, दमा, आवाज बसणे, स्वरभंग, हृद्रोग या सर्व प्राणवह स्रोतसाच्या विकारात मध हे एकेरी द्रव्य किंवा इतर पदार्थांबरोबर अनुपान म्हणून फार उपयुक्त आहे.
- कृश व्यक्तीला मध तुपाबरोबर किंवा दुधाबरोबर द्यावा. खोकल्यात तुळस रस किंवा पिंपळी चूर्ण बरोबर द्यावा. अजीर्ण असून ताकद हवी असल्यास आले किंवा लिंबूरसाबरोबर घ्यावा. उचकी लागल्यास मध व वेलदोड्याची जाळून केलेली राख असे मिश्रण चाटवावे. उचकी लगेच थांबते.
- जगात कोणत्याही प्राण्याची कोणतीही जखम मग ती मधुमेह किंवा महारोगाची असो; भरून आणणे, वरील कारणाकरिता बाह्योपचारार्थ शोधन व रोपण करणारे मध हे फार हुकुमी द्रव्य आहे.
- मध कधीही गरम खाद्य पदार्थांसोबत खाऊ नये.
- कधी चहा, कॉफीमध्ये साखरेऐवजी मध वापरू नये. याने नुकसान होतं.
- आंबट फळं, द्राक्ष, अमरूद किंवा साठा या सोबत मध घेण्याने लाभ मिळतो.
- कधीही मधाला आचेवर शिजवू नये.
- मास, मासोळ्यांसोबत मधाचे सेवन विषाप्रमाणे आहे.
- मधात तूप आणि दूध सममात्रेत हानिकारक आहे.
- साखरेसोबत मध मिसळणे अमृतात विष कळवण्यासारखे आहे.
- एकाच वेळी अधिक मात्रेत मध सेवन करणे नुकसानदायक असतं. दिवसातून दोन किंवा तीनदा एक चमचा मध घेणे योग्य ठरेल.
- तेल किंवा लोणीत मध विष बनून जातं.