पुरंदर तालुक्यातील नीरा नदीपासून पाच किलोमीटर अंतरावर गुळुंचे गाव वसलेले आहे. येथील ज्योतिर्लिंगाचे मंदिर स्थापत्त्यकलेचा उत्तम आविष्कार आहे. एक जागृत देवस्थान व दरवर्षी भरणारी काटेबारस यात्रा यामुळे लाखो भाविक यात्रा काळात येथे दर्शनासाठी येतात.
मंदिराचे नंदीमंडप, अंतराळ व गाभारा असे भाग आहेत. शिवलिंगाकडे तोंड करून बसलेल्या नंदीच्या दोन शिंगांमधून गाभारा दिसून येतो. शिवाची उपासना नृत्य, गायन, वादन याद्वारे करता यावी अशी रचना आहे त्यास “रंगशीला’ असे म्हणतात. स्वयंभू शिवलिंग असून पार्वतीदेवी व गंगामातेची प्रतिके त्याजवळ आहेत. काटेबारस यात्रा हे येथे वैशिष्ट्य आहे. यात्रेच्या दिवशी दुपारी येथे रचलेल्या बाभळीच्या काट्यांवर भाविक उघड्या अंगाने पाण्यात सूर मारावा तशा उड्या मारतात. भगवान शिवाची या पद्धतीने उपासना करण्याची परंपरा आहे.
त्रिपुरारी पौर्णिमेला दीपमाळेवर, मंदिरात आणि परिसरातील सर्व मंदिरात दिवे लावले जातात. मंदिरासमोर ओंकाराची प्रतिकृती काढून त्यावर दिवे लावतात. या मंदिरात एक अनोखी प्रथा आहे. ज्योतिर्लिंग देवांचे दीपरूपी पूजन केले जाते. त्यामुळे प्रत्येक घरातील व्यक्तींकडून मंदिरात समई तेवत ठेवण्याची परंपरा आहे.
काचेचा मंडप तयार करून त्यात तीनशे ते साडेतीनशे समया तेवत असतात. हे दृश्य अतिशय नयनरम्य असे दिसते. लेझीम प्रकाराशी संबंधित असा “छबिना’ हा पारंपरिक नृत्य प्रकार येथे खेळला जातो. नृत्यातून शिवसाधनेचा हा पिढीजात कलाविष्कार आहे. अशाप्रकारे सांस्कृतिक वारसा जपणारे हे आगळेवेगळे शिवमंदिर आहे.
– माधुरी शिवाजी विधाटे