– माधव विद्वांस
आपल्या कुंचल्यातून देवदेवतांची सुंदर चित्रे रेखाटणारे तसेच अनेक लेखकांच्या पुस्तकांची मुखपृष्ठे आकर्षक करणारे चित्रकार रघुवीर मुळगावकर यांचा आज जन्मदिन (14 नोव्हेंबर 1918). त्यांचे मूळ आडनाव राजाध्यक्ष. गावाच्या नावावरून त्यांनी ते मुळगावकर असे केले. त्यांचे वडील शंकर मुळगावकर हेही चित्रकार होते व ते चित्रकलेचे वर्गही घेत असत. त्यामुळे चित्रकलेच वारसा त्यांच्याकडे आला व त्यांची कला वडिलांच्या तालमीत समृद्धही झाली. रघुवीर यांचा थोरला भाऊदेखील चित्रकलेत पारंगत होते. पण दुर्दैवाने त्यांचे लवकर निधन झाले. त्यानंतर रघुवीरांनी वडिलांचा चित्रकलेचा वारसा सांभाळला.
मुळगावकरांच्या शेजारी प्रसिद्ध चित्रकार ए. एक्स. त्रिंदाद राहत होते. त्यांची चित्रे ते बारकाईने पाहत असत. त्रिंदादांनीही रघुवीर यांच्यातील चित्रकार हेरला व शंकररावांना रघुवीरास चित्रकला शिक्षणासाठी मुंबईला पाठविण्यास सांगितले. रघुवीर मुंबईला आले. त्या काळात चित्रकार एस. एम. पंडित यांचे नाव कलाक्षेत्रात प्रसिद्ध होते. चित्रपट, पोस्टरे, कॅलेंडरे या माध्यमांतून पंडित प्रसिद्ध होते. मुंबईला आल्यानंतर काही काळ एस. एम. पंडितांकडे काढला. मुळगावकरांनी एकलव्याप्रमाणे पंडितांचे काम व त्यांच्या शैलीचा अभ्यास केला. नंतर कालांतराने मुळगावकर गिरगावात स्थायिक झाले. तेथे केशव भिकाजी ढवळे, ग. पां. परचुरे, रायकर यांच्या प्रकाशनांच्या पुस्तकांची मुखपृष्ठे करण्याची कामे मिळू लागली. पुस्तके, नियतकालिके यांच्यासोबत कॅलेंडरेही मोठ्या प्रमाणात प्रकाशित होत असत. त्यातील मुळगावकरांच्या कुंचल्यातून साकारलेली देवीदेवतांची चित्रे ग्राहकांना आकर्षित करू लागली.
प्रल्हाद केशव अत्रे, विनायक दामोदर सावरकर, पु. ल. देशपांडे, चिं. वि. जोशी यांच्यासह अनेक साहित्यिकांच्या पुस्तकांची मुखपृष्ठे मुळगावकरांच्या कुंचल्यातून साकारली गेली. दीपलक्ष्मी, धनुर्धारी, वसंत, अनुप्रिता, नंदा, माधुरी, माणिक, अलका, पैंजण अशी अनेक नियतकालिके प्रसिद्ध होती व त्यांची मुखपृष्ठे मुळगावकर सजवू लागले. खासकरून दिवाळी अंकांची मुखपृष्ठे मुळगावकरांच्या कुंचल्याने साकारली. मुळगावकरांनी दीपलक्ष्मी नियतकालिकासाठी वर्ष 1958 ते वर्ष 1976 या कालावधीत सलग अठरा वर्षे मुखपृष्ठे चितारली. या कामांमधून दीपलक्ष्मीचे ग. का. रायकर व शब्दरंजन नियतकालिकाचे जयंत साळगावकर मुळगावकरांचे स्नेही बनले.
मुळगावकरांनी देवीदेवतांप्रमाणे काही व्यक्तिरेखाही अमर केल्या. त्यावेळी बाबुराव अर्नाळकरांच्या कथांमधील धनंजय, छोटू, झुंझार-विजया, काळापहाड, धर्मसिंग, चारुहास आदी गुप्तहेर वाचकांचे आकर्षण होते व मुळगावकरांनी त्यांची चित्रे साकारली होती. दरमहा सहा कथा प्रसिद्ध होणाऱ्या या मालिकांना मुळगावकरांनी अशा रितीने सादर केले, की धनंजय वगैरे पात्रे काल्पनिक असूनही वाचकांना ती खरीखुरी वाटत. त्यांनी काढलेली हाफटोनमधील वॉश चित्रे, सरळ रेषांमध्ये काढलेली रेखाचित्रे तसेच कृष्णधवल रंगांतील त्यांची कथाचित्रे आकर्षक असायची. त्यांची “स्प्रे’ या माध्यमावर जबरदस्त पकड होती.
त्यांची भावजय व प्रसिद्ध गायिका नलिनी मुळगावकर यांनी संपादन केलेल्या रत्नदीप दिवाळी अंकामध्ये त्यांनी अनेक कथाचित्रे व चित्रमालिका केल्या. कालांतराने त्यांनी स्वतःचा रत्नप्रभा हा अंक सुरू केला. या वार्षिकामधून त्यांनी आपली खास चित्रे रसिकांसमोर आणली. मुळगावकरांचे 30 मे 1976 रोजी निधन झाले.