जुन्नर (पुणे) – ऐतिहासिक जुन्नर तालुक्याला निसर्गाचे मोठे वरदान लाभले आहे. त्याचप्रमाणे वैशिष्ट्यपूर्ण पर्यटनस्थळांमुळे जुन्नर तालुका पर्यटकांच्या आकर्षणाचे केंद्रबिंदू ठरला आहे. तर विविध जातीच्या पशूपक्ष्यांच्या विविधतेमुळे तालुक्यातील नयनरम्य क्षण टिपण्यासाठी पर्यटकांसह निसर्ग अभ्यासक लाखोंच्या संख्येने येत असतात.
पावसाळ्याच्या सुरुवातीला जुन्नरमधील विविध धरण परिसरात परदेशातून हजारो किलोमीटरचा प्रवास करून वर्षानुवर्षे येणारे फ्लेमिंगो उर्फ अग्निपंख रोहित पक्षी हे पक्षी अभ्यासकांना खुणावत असतात. आकाशात उडताना इंग्रजी “व्ही’ आकारात गुलाबी रंगाचे फ्लेमिंगो पाहणे नयनरम्य असते. धरण परिसरातील दलदली मध्ये आढळणारे विशिष्ट जातीचे शेवाळ, शंख शिंपले, विविध कृमी, कीटक हे मुबलक प्रमाणात मिळत असल्याने वर्षानुवर्षे हे पक्षी या परिसरात स्थलांतरीत होवून येत असतात. फ्लेमिंगो सोबतच पांढरा शराटी, चित्र बलाक,राखी बगळा, विविध जातीचे करकोचे यांसारखे पक्षी देखील या परिसरात येत असतात. फ्लेमिंगोचे येणे व जाणे हे दोन्हीही हवामानाशी निगडित असते. मान्सून सुरू होताना त्यांचे आगमन होते व परतीचा पाऊस संपला की ते परततात त्यामुळे अगदी स्थानिक शेतकरी देखील फ्लेमिंगोच्या आगमनानुसार शेतीची कामे करतात.
जुन्नरमध्ये पाच मोठे जलाशय, बारामाही वाहणाऱ्या नद्या, संपन्न हिरवागार परिसर यामुळे हिवाळ्यात देखील अनेक स्थलांतरित पक्षी इकडे आकर्षित होतात. यामध्ये शेकाट्या, उघड्या चोचीचा / मुग्ध वलाक, जांभळा बगळा, चमचा, चिखल्या, कुरल, पानकवळा, कुदळ्या, पाणकोंबडी, तूतवार, कृष्णबलाक आदी पक्षी दिसतात.विविध जातीच्या बदकांमध्ये हळदी-कुंकू, चक्रवाक, सुरय, नकटा, तलवार, अडई, चक्रांग, प्लावा, गडवाल, भिवई, चांदवा, कानुक आदी आलेले दिसून येतात. विशेषतः ही बदके, हिमालय व त्या पलीकडील थंड प्रदेशातून दरवर्षी येत असतात. यातील काही पक्षी अगदी हजारो किलोमीटर दूरवरून युरोप, रशिया खंडातून येत असतात.
शिव जन्मस्थान किल्ले शिवनेरी परिसरात देखील विविध पक्षी सहज नजरेस पडतात. राष्ट्रीय पक्षी मोराचे तर कैकवेळेला दर्शन झाले असल्याचे प्रतिक्रिया पर्यटक तसेच स्थानिक नागरिक नोंदवतात. इतर पक्ष्यांमध्ये विविध पाकोळ्या, खंड्या, निलपंख, चंडोल, हळद्या, व्याध, बाज, गरूड, ससाणा, खाटीक, भोरडी आदी पक्षी देखील मोठ्या प्रमाणावर दिसून येतात.
जुन्नरच्या पश्चिमेला असणाऱ्या सह्याद्री रांगेतील जंगलामध्ये स्वर्गीय नर्तक, जंगल मैना, रान खाटीक, शामा,हरियाल, धनेश, सुभग, कस्तुर ,नीलिमा, वलगुनी यांचा मुक्त संचार दिसतो. अणे नळवणे पठार परिसरातील माळरानावर स्थलांतरित गरुड व ससाण्याच्या काही जाती दिसून येतात. स्थानिक वटवट्या, शिंजिर, फुलटोचा, चंडोल, मुनिया, सुगरण, रणगोजा, दयाळ आदी पक्षी मुबलक दिसतात. रत्रिंचार बगळा, वटवाघळे यांच्या वसाहती अगदी जुन्नर, नारायणगावच्या शहरी भागात दिसून येत आहेत. सुमारे 200 पेक्षा जास्त प्रजातीचे पक्षी जुन्नर तालुक्यात आढळून येतात.
जुन्नरच्या अशा या वैविध्यपूर्ण पक्षी संपदेचा पर्यटकांनी देखील लाभ घ्यावा या करिता स्थानिक पातळीवर नियोजन पूर्वक व जैविक साखळीस पूरक वातावरण तयार करून निरीक्षण मनोरे, कृत्रिम पाणवठे, दलदली,पक्षी माहिती/ परिचय केंद्र यांची निर्मिती होणे आवश्यक आहे. तसेच पक्ष्यांच्या वसाहती,आश्रयस्थान यांचे देखील जपणूक व्हावी.
– यश मस्करे, निसर्ग/ पक्षी अभ्यासक तथा, अध्यक्ष, जुन्नर पर्यटन विकास संस्था.