खरंतर मी पट्टीचा खवैय्या… वधूपरीक्षेच्या वेळीही खवैय्येगिरी हा माझा छंद आहे, असं मी न लाजता सांगत असे! त्यावेळी इतर विषयांसह पाककला हा विषय केंद्रस्थानी ठेवूनच मी पत्नीची निवड केली. पण आमच्या दोघांच्या दोन गावातल्या नोकऱ्यांमुळे लग्नानंतर काही दिवस आम्ही एकत्र राहू शकलो नाही. त्यामुळे पुण्यातलं आमचं घर कित्येक दिवस कुकरच्या शिट्ट्यांविना पोरकं होतं!
आपण तो आनंदाचा दिवस लवकरच आला. वर्षभरापूर्वी सौभाग्यवती विविध संसारपयोगी साहित्य घेऊन इकडे राहावयास आल्या. स्वयंपाकघर मिक्सरच्या घुरघुरीने, वाट्यापेल्यांच्या किणकिणाटाने मोहरून गेलं. सौभाग्यवतींना शक्यतो कामात कोणाची लुडबूड आवडत नाही आणि ती करायला जाऊन नशिबातल्या एखाद्या चांगल्या पदार्थाला कशाला मुकायचे, म्हणून मीही स्वयंपाकघरात “पहिलं पाऊल’ वगैरे टाकायचा प्रयत्न केला नाही. पण लवकरच तोही प्रसंग आला!
सौभाग्यवतींनी परवाच सर्दी-ताप-खोकल्याने स्वयंपाकघरातून माघार घेतली आणि माझ्या कर्तृत्वाला रणांगण मिळालं. आदल्याच दिवशी पावशेर आलं आणलं म्हणून “चहा करायला पावशेर आलं लागतं का?’ असं पडसाळलेल्या स्वरात विचारून त्यांनी मला निरूत्तर करून टाकलं होतं! म्हटलं आज त्याच आल्याचा आलेपाक करावा… आलंही संपून जाईल आणि सौभाग्यवतीही खूश होतील!
युक्ती सुचल्या-सुचल्याच मी कामाला लागलो. पहिल्यांदा वाटलं, आईला फोन करून कृती विचारावी. पण मग म्हटलं नको. तिलाही सौभाग्यवतींनीच फोन करून सांगावं, अस्सा सुंदर आलेपाक केला होता म्हणून सांगू… आता वेगळा मार्ग शोधावा म्हणून विचार करू लागलो तेव्हा लक्षात आलं गूगल करावं! गूगलवर कृती सापडली पण प्रत्यक्षात ती साध्य होईल की नाही याबद्दल मी साशंक झालो. मग अजून एक उपाय सुचला. म्हटलं आजकाल आपली मामी स्वेटरसुद्धा यूट्यूबवरचा व्हिडिओ पाहून करते. आलेपाकाचा व्हिडिओ पण असेलच ना. यूट्यूबवर आलेपाकाचा व्हिडिओ मिळाला. तो पाहिला आणि मी दीर्घ श्वास घेतला.
म्हटलं आता जाता-जाता होईल आलेपाक आणि सौभाग्यवतींचा खोकला कुठल्या कुठे पळून जाईल. मी आलेपाक करायला घेतला. चहासाठी आल्याचे दोन-चार तुकडे बाजूला काढून ठेवले आणि कृतीत सांगितल्याप्रमाणे आलं स्वच्छ धुऊन कोरडं करून घेतलं. मिक्सरच्या आवाजाने औषध घेऊन झोपलेली बायको जागी होईल म्हणून आलं मिक्सरला लावण्याऐवजी ते खिसण्याचा आपत्कालीन निर्णय घेतला आणि स्वत:च्याच या गुणावर खूश झालो. खिसलेल्या आल्यातून पिळून पिळून रस काढला पण मुठीत धरून बरंच पिळलं तरी म्हणावा तेवढा रस काही निघेना. मग म्हटलं लावू हळूच मिक्सर. खिसलेलं आलं भराभर मिक्सरच्या भांड्यात भरून एकदा जोरात फिरवलं. त्या आवाजाने सौभाग्यवती जाग्या झाल्या खऱ्या पण त्या दिवशी माझं नशीब जोरावर होतं. त्या कूस बदलून पुन्हा झोपी गेल्या. मी सुटकेचा नि:श्वास टाकला.
मिक्सरमधून काढलेल्या आल्यामधून पुन्हा तेवढाच रस निघाला. कृतीमध्ये सांगितल्याप्रमाणे त्यात साय-साखर घालून ती कढई गॅसवर ठेवून स्वनिर्मितीच्या फळाची स्वप्ने पाहत ते मिश्रण झाऱ्याने तालासुरात हलवत उभा राहिलो. आलेपाकाच्या कृतीत म्हणे मेख असते, मिश्रणाला फेस यायला लागला की गॅस बंद करायचा आणि ते मिश्रण थाळ्यात ओतून त्याच्या वड्या पाडायच्या. फेस यायची वेळ टळून गेली की आलेपाकाचा “गेलेपाक’ झालाच म्हणून समजा! हे पुढचं सारं माझ्या लक्षात होतं किबहुना अर्जुनाचं लक्ष कसं त्या पक्ष्याच्या डोळ्यावर होतं तसं माझं लक्ष आता केवळ त्या भविष्यातल्या फेसावर होतं. पण अचानक लक्षात आलं की वड्या पाडण्यासाठी मी ताटच घेतलं नाहीये. मिश्रणातली साखर हळूहळू विरघळत होती. समाधानाने त्याच्याकडे पाहत मी ताट शोधायला धाव घेतली. मनासारखं ताट सापडल्यावर मग तूप शोधायची पळापळ… तेही सापडलं. मग चांगले दोन चमचे तूप ताटाला भराभर चोपडलं आणि पुन्हा पहिल्या आघाडीकडे वळलो.
फेस-बिस काही दिसत नव्हता. म्हटलं पहावी वाट अजून. काही वेळ अजून गेल्यावर ते मिश्रण इतकं घट्ट झालं की त्यातून झाराही हलेना. मी ताट शोधायच्या आघाडीवर असताना बहुतेक “फेसायन’ घडून गेलं असावं! क्षणभर काही सुचेना. घाईघाईने गॅस बंद केला. मी मटकन खाली बसलो. आलेपाकाचा “आलेखडा’ होऊन बसला होता. ते घट्ट झालेलं मिश्रण कढईला चिकटून बसलं होतं. स्वनिर्मितीचे बारा तर वाजलेच होते पण आता हा आलेखडा बाजूला करून कढई कशी स्वच्छ करता येईल हा यक्षप्रश्न माझ्यासमोर उभा राहिला. हिंमत एकवटून मी पुढचा निर्णय घेतला. जमेल तसं खरवडून तो चिकटलेला घट्ट पाक कढईतून बाहेर काढू लागलो. हळूहळू सगळा घट्ट पाक मी कढईतून आणि झाऱ्याला चिकटलेल्या अवस्थेतून बाहेर काढला आणि अगदी पटकन कढईत पाणी घालून ठेवलं. डोक्यावरचं खूप मोठ्ठं ओझं उतरल्यासारखं झालं होतं.
काही चांगल्या युक्त्या अचानक सुचतात. मीही त्या दिवशी माझ्याच युक्तीपुढे आवाक झालो. तो घट्ट पाक (छोटे छोटे खडे) मी मिक्सरमधून चांगला बारीक केला. त्याची मस्त मऊसूत पूड झाली. यावेळच्या मिक्सरच्या आवाजाने मात्र सौभाग्यवती जाग्या झाल्या. त्रासिकपणे त्यांनी विचारलं, काय चाललंय केव्हाचं? खूडबूड-खूडबूड. जरा पडावं म्हटलं औषध घेऊन तर…
मी अभिमानाने उत्तरलो, अगं मी आलं खूप आणलं होतं ना. तू म्हणालीस ते आता वाया जाणार.म्हणून म्हटलं त्याची पूड करून ठेवावी. बरेच दिवस टिकेल! आल्याची पूड? सौभाग्यवतींच्या आश्चर्याला सीमाच नव्हत्या. तू पड अजून थोडावेळ, मी तुझ्यासाठी मस्त आलेपूड घालून चहा करतो. उत्तराची अपेक्षा न करता मी रणांगणाकडे धाव घेतली. आल्याचा नको असलेला (पिळून उरलेला) खिस कचऱ्याच्या डब्यात टाकला. खिसणी, साखरेचा डबा, मिक्सर त्या-त्या जागी ठेवले. कढई-झारा स्वच्छ होतील की नाही अशी शंका होती पण तेही त्यांच्या जागी ठेवले. आल्याची पूड एका देखण्या बरणीत भरून ठेवली आणि ती ‘कष्टसाध्य आलेपूड’ घालून मस्त चहा केला. आल्याचा सुगंध कसा घर व्यापून टाकणारा होता.
सौभाग्यवती पहिल्यांदाच माझ्यावर इतक्या जाम खूश… आजपर्यंत मला आलेपूडीची कृती विचारतात. मी जाम कळू देत नाही. धुडकावून लावतो तेवढ्याच सहजतेने! त्या पाककृतीने महिनाभर आमच्या चहाची चव वाढवली आणि ‘बिघडून-घडलेली’ ती पाककृती आमच्या आठवणींची चव वाढवेल यात शंकाच नाही!
– प्रज्ञा जोशी-कुलकर्णी