श्रीकृष्ण पादिर
जुन्नर तालुका अर्थात श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जन्माने पुनीत झालेली पावनभूमी. महाराजांची जन्मभूमी असलेला किल्ले शिवनेरी ही ओळख जुन्नर तालुक्यासाठी मोठीच आहे; परंतु यापेक्षाही अशा अनेक गोष्टी या तालुक्यात आहेत की, ज्यामुळे जुन्नर तालुक्याचे नाव सातासमुद्रापार पोहोचले आहे. हाच जुन्नर तालुका आज महाराष्ट्रातील एकमेव असा पर्यटन तालुका म्हणून घोषित झालाय. हिंदुस्थानच्या नकाशावर शिरपेचात जसे काश्मीर शोभून दिसते अगदी तसेच पुणे जिल्ह्याच्या नकाशावर जुन्नर तालुका तेवढ्याच डौलाने शोभून दिसतो आहे. पृथ्वीवरील जणू स्वर्गच असणारा हा शिवजन्मभूमी जुन्नर तालुक्यातील सुंदरता पाहून डोळ्यांचे पारणे फिटते. गिर्यारोहकांचे आकर्षण असलेला, पर्यटकांना साद घालणाऱ्या आणि तरुणाईलाही मोहिनी घालणाऱ्या या तालुक्याची महती काही औरच आहे.
राकट देशा, कणखर देशा,
दगडांच्या देशा
नाजुक देशा, कोमल देशा,
फुलांच्याहि देशा
मंगल देशा, पवित्रा देशा,
महाराष्ट्र देशा
प्रणाम घ्यावा माझा हा
श्रीमहाराष्ट्र देशा
हे महाराष्ट्राचे भूषण सांगणारे गीत जुन्नर तालुक्यालाही तितकेच लागू पडते. जुन्नर तालुक्यातील ऐतिहासिक नाणेघाट व किल्ले जीवधन हा परिसर हा तसा अनोळखी राहिलेला नाही. प्रत्येकाची ओढ या जुन्नर तालुक्यातल्या “मिनी काश्मीर’कडे लागलेली असते. बर्फ सोडलं तर काय नाही येथे? येथील सह्याद्री पण त्या बर्फाची कमतरता घनदाट धुक्यांनी भरून काढण्यासाठी तत्पर असतो. पावसाळ्यात फेसाळणारे धबधबे, रंगीबेरंगी फुलांनी बहरलेले डोंगर, खोल खोल दऱ्या, अतिशय तीव्र वेगाने वाहणारी हवा, शुद्ध हवामान, हवेत असणारा गारवा, रंगीबेरंगी फुलपाखरे, अमर्याद पक्षीसौंदर्य येथे भरभरून येथे पाहायला मिळते. पुरातन ऐतिहासिक ठेवा या तालुक्यात यायला तुम्हाला भाग पाडतो. ( popular tourist places near pune )
सह्याद्रीच्या रांगेत वसलेला ऐतिहासिक आणि भौगोलिकदृष्ट्य्ा संपन्न असलेला आणि निसर्गसौंदर्याने परिपूर्ण नटलेला हा जुन्नर तालुका तत्कालीन आमदार शरद सोनवणे आणि माजी आमदार वल्लभ बेनके यांच्या प्रयत्नातून 21 मार्च 2018 रोजी महाराष्ट्र शासनाने महाराष्ट्रातील पहिला पर्यटन तालुका म्हणून घोषित केला. पर्यटन तालुका घोषित होण्याआधी सन 2012 मध्ये भारत सरकारने देशातील दहा ग्रामीण भागांची पर्यटनासाठी अनेक ठिकाणाहून माहिती मागविण्यात आली होती. यातून पर्यटनासाठी प्रथम क्रमांक पटकाविला तो जुन्नर तालुक्याने आणि त्याच दिवशी देशाच्या पर्यटन नकाशावर तालुक्याचे नाव कोरले गेले.
नैसर्गिक वैभव अष्टविनायक गणपतींपैकी लेण्याद्री व ओझर ही देवस्थाने, हेमाडपंथी तीन पुरातन मंदिरे, तसेच तीन समाधी मंदिरे इतर महत्त्वाची मंदिरे, नाणेघाट, घाटघर, दाऱ्या घाट, आणेघाट येथील प्रसिद्ध धबधबे, तसेच नद्यांची उगमस्थाने या ठिकाणी आहेत. जागतिक महादुर्बीण असलेले जीएमआरटी केंद्र, आर्वी येथील विक्रम उपग्रह, गिर्यारोहकांना आव्हान देणारे दोन ते तीन हजार फूट खोल कोकणकडे, माणिकडोह गावातील कुकडी नदी, पुरातन काळात भूकंप झालेल्या उद्रेकाची राख, काही कृषी पर्यटन केंद्र, नारायणगाव येथील तमाशा पंढरी, आशिया खंडातील सर्वात पहिली वाई नदी, नैसर्गिक पूल, आठवडे बाजार याहूनही अनेक अशा पर्यटकांना भुरळ घालणारी स्थळे जुन्नर तालुक्यात आहेत.
पर्यटन विकासासाठी जे हवंय ते वैभव तालुक्याला नैसर्गिकरित्या खूप लाभलंय. येथील चालीरिती, रूढी परंपरा पाहण्या व जोपासण्या योग्य आहेत. सह्याद्री पर्वताची तालुक्यातील रांगाची उधळण म्हणजे एक वरदानच आहे. येथील आदिवासी संस्कृती विविधतेने नटलेली पाहावयास मिळते. येथील इतिहास शब्द न उच्चारताच जगाला तालुक्याची ओळख करून देतो. येथे जन्मलेला जाणताराजा श्री छत्रपती शिवाजी महाराज यांची हीच ती पदस्पर्श पावनभूमी की ज्यांनी जगात इतिहास घडविला त्या भूमीचा निसर्ग कसा असेल, त्याचे वर्णन व रूप कसे असेल हे मांडायला शब्द हे अपुरेच पडतील. सिनेमासृष्टीची नजर या भूमीवर पडताच अनेक चित्रपटांचे चित्रीकरण या भूमीत आज होत आहे. ( popular tourist places near pune )
ऐतिहासिक वारशाचे पुनरुज्जीवन
तालुक्याला मोठा ऐतिहासिक वारसा लाभलेला आहे. वयाच्या 79 व्या वर्षी राज्यपाल भगतसिंह कोश्यारी यांनादेखील किल्ले शिवनेरीवर येण्याचा मोह आवरला नाही. लवकरच याठिकाणी शिवकालीन वस्तूंचे संग्रहालय, शिवसृष्टी व्हावी यासाठी विद्यमान आमदार अतुल बेनके हे प्रयत्नशील आहेत. येथील गड-किल्ल्यांचे संवर्धन व्हावे, यासाठी लोकप्रतिनिधींसोबतच अनेक संस्था कार्यरत आहेत.
याचीच प्रचिती हडसर किल्ल्यावर आली. चंपाषष्ठीच्या मुहुर्तावर गडावर काही मावळ्यांनी मिळून मुख्य प्रवेशद्वार बसवले. जणू काही हे शिवरायांच्याच काळातील असावे, अशी याची रचना आहे. केंद्र सरकारनेदेखील पाच ‘मॉडेल फोर्ट’ (प्रायोगिक किल्ले) घेतले आहेत. त्या किल्ल्यांमध्ये शिवनेरीचा समावेश असल्याने या तालुक्याच्या विकासाला आणखीन चालना मिळू शकणार आहे.
शिवनेरीबरोबरच किल्ले नारायणगड, चावंड, जीवधन, निमगिरी, हडसर, सिंदोळा हे किल्लेही याच तालुक्यात आहेत. या किल्ल्यतिरिक्त नारायणगाव, ओतुर व सध्या जुन्नर शहरात कचेरी असलेल्या ठिकाणीचे भुईकोट किल्ले असल्यासारखे अवशेष आढळतात.
वैज्ञानिक वारसा
नारायणगावच्या पूर्वेस 9 किमी अंतरावर असलेल्या खोडद गावातील आणि आशिया खंडातील सर्वात मोठी असलेली अशी महादुर्बीण अर्थात जीएमआरटी वैज्ञानिक, शास्त्रज्ञ होण्याचे स्वप्न पाहणाऱ्यांना भुरळ घालते. या ठिकाणी अवकाशातील अनेक ग्रह, ताऱ्यांचे संशोधन चालते. स्वातंत्र्यानंतर विकसित करण्यात आलेल्या रचनेला प्रथमच वैज्ञानिक क्षेत्रातील “आय-ईईई’ मानांकन प्राप्त झाले आहे. देशाला आजवर मिळालेले हे तिसरे मानांकन असून, ही ऐतिहासिक कामगिरी असल्याचे देशभरातील शास्त्रज्ञांनी म्हटले आहे.
याठिकाणी दरवर्षी 27 व 28 फेब्रुवारीला विज्ञान दिनाचे औचित्य साधून शास्त्रज्ञांचा मेळा भरतो.
मोठमोठी धरणे तालुक्यात खरेतर सर्वात पहिले बांधले गेलेले नेतवड धरण हे पूर्वी सहलीचे प्रमुख आकर्षण होते. यानंतर कुकडी प्रकल्पांतर्गत कुकडी नदीवर माणिकडोह धरण नाणेघाटाकडे जाणाऱ्यांचे प्रमुख आकर्षण आहे.
पुष्पावतीवर बांधलेल्या पिंपळगाव जोगा धरणाचा अथांग परिसर निळ्याशार समुद्राप्रमाणेच दिसतो. मीना नदीवर असलेल्या वडज धरणावर आकर्षक अशी विद्युत रोषणाई पर्यटकांना मोहिनी घालते तर आणि ओझरच्या विघ्नहर मंदिराला वेढा घातलेले येडगाव धरण भक्तांच्या डोळ्यांचे पारणे फेडते. मांडवी नदीवर असलेले चिल्हेवाडी धरण निर्सगाचा अद्भुत असा नमुना आहे.
खाद्य संस्कृती
तालुक्यातील पर्यटन क्षेत्रे ही डोळ्यांची, मनाची भूक भागवत असली तरी पोटाचीही भूक भागायलाच हवी. याची पुरेपूर काळजी इथल्या व्यावसायिकांनी घेतली आहे. तालुक्यात पर्यटक कोणत्याही भागात जाऊ देत; तेथे त्यांच्या जिभेचे चोचले पुरवले जातात. इथली मिसळ आणि भेळ प्रसिद्धच आहे. शिवाय केवळ याच परिसरात मिळणारी आणि येथील ब्रॅण्ड म्हणून उदयास असलेली मासवडी, आळूवडी, कोथिंबीर वडी हे खाल्ली नाही तर येथील पर्यटन हे पूर्ण होऊच शकत नाही. याव्यतिरिक्त मांसाहरी खवय्यांसाठी मटण/चिकन भाकरी, कोल्हापुरी प्रमाणेच मात्र येथील खास चव असलेला तांबडा, पांढरा तर्रीदार रस्सा तोडाला पाणी आणल्याशिवाय राहत नाही. ( popular tourist places near pune )
जोडीला आण्याची आमटी, या भागात मिळणारी लसूण चटणी, हिरव्या मिरचीचा ठेचा खाण्यासाठी अनेकजण दूरदूरहून येतात. जाताना येथील भेळ, मोठा पेढा अगदी नावाजलेला आवर्जून घेऊन जातात. यावरच हे पूर्ण होत नाही. येथे मद्यप्रेमींसाठीही खास सोय आहे. आशियातील सर्वात पहिली वायनरी – चातो इंडेज चौदानंबर येथे पुणे नाशिक महामार्गानजदिक उभारली. येथे एवढे प्रकार आहेत जो की त्यात तज्ज्ञ असणाराच सांगू शकतो. येथे एकदा वसले की स्वर्गाचीच सफर घडल्याचा भास होतो.
खास पठार, घाट, वाजणारे दगड
जसे साताऱ्याजवळ जगप्रसिद्ध कास पठार आहे तसेच जुन्नर तालुक्यातही “खास पठार’ आहे. आंबे हातवीज पठार, नळावणे पठार, कोपरा मांडवे पठार येथे त्याची अनुभुती येते. या पठार परिसरातील काही दगड हे मोठ्या घंटेसारखे टण टण असे वाजतात. हे दगड आंबे या गावच्या पश्चिमेस अगदी 200 मीटर अंतरावर आहेत. बाकी दगड दुर्गादेवी किल्ले टॉपवर आहेत. याच भागात गिर्यारोहकांना आव्हान देणारे दोन ते तीन हजार फूट खोल असलेले कोकणकडे आहेत. नाणेघाट, माळशेज, दाऱ्याघाट आणि पलीकडे हरिश्चंद्र गडाचा परिसर गिर्यारोहकांसाठी तर पर्वणीच ठरत आहे.
आराखडा प्रत्यक्षात उतरावा
पर्यटन विकासाला चालना देण्यासाठी 2,500 ते 3,000 कोटींचा विकास आराखडा पर्यटन क्षेत्राच्या दर्जामुळे मिळेल. जुन्नर राज्यातील मॉडेल तालुका’ करण्याचा मनोदय तत्कालीन मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी व्यक्त केला होता. साधारण 3 हजार कोटींच्या प्रस्तावित आराखड्यामध्ये माळशेज घाटातील स्कायवॉक, दाऱ्याघाट, बिबट सफारी, लेण्या, गडसंवर्धन, मंदिरे, समाधिस्थळे यांच्या विकासाला चालना देऊन या सर्व स्थळांना जोडणारे रस्ते होणार आहेत.
आधुनिक क्रीडा संकुले सुरू करण्यात येतील. त्यात विविध प्रकारचे रोप-वे प्रस्तावित आहेत. आधुनिक खेळांच्या माध्यमातून संकुले सुरू होणार आहेत. सर्व धरणामध्ये नौकानयन, जलक्रीडेच्या माध्यमातून पाण्याखाली जाऊन तळ पाहता येईल, अशा स्वरूपाचे खेळ असतील. माणिकडोह येथे अत्याधुनिक रेस्ट हाऊस, हॉटेलची निर्मिती तसेच स्वच्छतागृहे आदींचा समावेश या विकास आराखड्यात असेल. ( popular tourist places near pune )
सर्वाधिक 350 लेण्या
भारतातील जुन्नर हा एकमेव असा तालुका आहे की येथे सर्वाधिक 350 लेणी पाहावयास मिळतात.
1.अंबाअंबिका लेणी
(खोरेवस्ती जुन्नर)
2.शिवनेरी किल्ला लेणी (जुन्नर)
3.तुळजाभवानी लेणी (पाडळी)
4.लेण्याद्री विनायक लेणी (लेण्याद्री)
5.सुलेमान लेणी (लेण्याद्री)
6.चावंड लेणी (चावंड गाव)
7. हडपसर लेणी (हडसर गाव)
8. निमगिरी लेणी (निमगिरी गाव)
9. प्रसिद्ध नाणेघाट लेणी (घाटघर)
10. खिरेश्वर लेणी समूह (खिरेश्वर)
11. जीवधन लेणी समूह (घाटघर),
12. प्रतिपंढरपूर लेणी (बांगरवाडी बेल्हे)