कधी कधी कोणाच्या मदतीला जाणेही नको वाटावे असे प्रसंग समोर येतात. कालच संध्याकाळी असाच एक प्रसंग पाहायला मिळाला. अशा घटना घडताना पाहून माणसे अशी का वागतात असा प्रश्न मनात उभा राहतो. बाकी माणसाचा स्वभाव अनाकलनीय आहे हे खरेच आहे. रोजच्या जीवनात याचा अनुभव येतच असतो. कौटुंबिक जीवनातही आणि सार्वजनिक जीवनातही.
काल संध्याकाळी घरी जात होते. बसने. गर्दी होतीच. पुढच्या दारातही लोक उभे होते. एका स्टॉपवर एक महिला पुढील दाराने बसमध्ये शिरली. ती ज्येष्ठ नागरिक होती. वय असेल साठीच्या पार. केस पिकून पांढरेशुभ्र झाले असले, तरी चेहऱ्यावर मात्र तजेला होता. सुखवस्तू असावी. शरीरयष्टी स्थूलतेकडे झुकणारी होती, वजनदार म्हणावी अशी. दोन हातात दोन पिशव्या होत्या. कापडी पिशव्या. त्यात काहीबाही सामान असावे. ती चेहऱ्याने तजेलदार असली तरी कमरेत मात्र अगदी वाकली होती. बसच्या पायऱ्या चढून आत येताना जाणवले नाही, पण बसमध्ये शिरल्यावर ड्रायव्हरच्या केबिनच्या पाइपचा कठडा असतो ना, त्याला धरून उभी राहिल्यानंतर मात्र जाणवले. प्रथम वाटले बसमध्ये चढताना दम लागल्यामुळे ती तशी पुढे झुकून दम खात उभी राहिली असावी.
बस सुरू झाल्यावर मोठ्या कष्टानी ती दोन पावले पुढे आली आणि शेजारच्या सीटला धरून वाकून उभी राहिली. दोन हातात दोन पिशव्या होत्याच. त्या तशाच धरून मान खाली घालून ती उभी राहिली होती. तिच्या त्या अवस्थेची कणव येऊन दोन नंबरच्या सीटवर बसलेल्या एका मुलीने-शाळ्करी वा कॉलेजला जाणारी मुलगी असावी, ती हेडफोन कानाला लावून काही तरी ऐकत होती. कानाचा हेडफोन बाजूला केला आणि त्या वृद्धेला मदत देण्यासाठी हात पुढे केला. आपल्या हाताचा आधार घेऊन तिने सीटपर्यंत यावे अशी तिची अपेक्षा. तिच्या हातातील एखादी पिशवी घेण्याचीही त्या मुलीची इच्छा असावी.
आपल्या सीटवर तिला बसायला द्यावे अशा मदतीचा हात पुढे करून ती आपल्या सीटवरून उठून तिला जागा देण्याच्या तयारीत होती. खरं तर अशी स्वत:हून मदत करण्याची वृत्ती आजकाल दिसत नाही. अशी मदतीची आवश्यकता असलेली माणसेच लोकांना, विशेषत: मोबाइलमध्ये डोके खुपसणाऱ्यांना दिसत नाहीत. त्यामुळे या मुलीचे मला आणि जवळच्या इतरही काही जणांना कौतुक वाटले. पण त्या म्हातारीच्या-तिला ज्येष्ठ नागरिक असे अगोदर म्हटले असले तरी तिची नंतरची कृती पाहून तिला म्हातारी-नुसती म्हातारी नाही, तर खाष्ट म्हणतात तशी म्हातारी म्हणण्याचा मोह होतो. त्या मुलीने पिशवी घेण्यासाठी व तिला सीटपर्यंत येण्यासाठी पुढे केलेला मदतीचा हात झटकून टाकत ती म्हातारी तिरसटपणे म्हणाली, हात नको लावूस. एखादी टाचणी लावल्यावर फुग्यातील हवा जावी, तसा त्या मुलीचा उत्साह, मदत करण्याची ऊर्मी उडून गेली. चेहरा पाडून, खाली मान घालून ती आपल्या सीटवर गुपचूप बसली. ती म्हातारी सीटला धरून हाती पिशव्या घेऊन खाली मान घालून तशीच वाकून उभी राहिली.
पुढच्या सीटवर बसलेले एक वृद्ध गृहस्थ हा सारा घटनाक्रम उत्सुकतेने पाहत होते. त्या मुलीबद्दल त्यांच्या नजरेत कौतुकाची भावना होती. पण त्या म्हातारीची प्रतिक्रिया आणि त्या अनपेक्षित प्रतिक्रियेचा त्या मुलीवर झालेला परिणाम ते पाहत होते. त्या मुलीचे लक्ष वेधून घेत ते हसले, आणि हात उडवत खुणेनेच म्हणाले, जाऊ दे. काही मनावर घेऊ नकोस. जगात अशीही (चमत्कारिक) माणसे असतात. त्यांनी आपल्या हातातील सॅकमधून दोन कॅडबरी इक्लेयर्स चॉकलेट्स काढली आणि त्या मुलीच्या समोर धरली. त्यांचा तो चांगुलपणा आणि समोर धरलेली इक्लेयर्स पाहून म्हातारीच्या तिरसटपणाने त्या मुलीचा पडलेला चेहरा परत उजळला. काही न बोलता गोड हसून तिने बिनाशब्दाचे “थॅंक यू’ म्हटले आणि ती इक्लेयर्स घेतली. “हात नको लावूस’ चा कडवटपणा चॉकलेट्स देण्याचा त्या छोट्याशा कृतीने दूर झाला होता.
अश्विनी महामुनी