चराचर सृष्टीची निर्मिती करून झाल्यावर, भूतलावरच्या प्रत्येक घरात आणि घरट्यात जाऊन वास्तव्य करणे अशक्य आहे ही गोष्ट जेव्हा परमेश्वराच्या लक्षात आली तेव्हा त्याने “आई’ निर्माण केली. आईच्या रूपात तो घराघरात जाऊन वावरू लागला. या सुभाषिताची प्रचिती मला नुकतीच अनुभवायला मिळाली तो हा प्रसंग.
मागच्या आठवड्यात मी झेप साप्ताहिकातर्फे आयोजित केलेल्या 11व्या साहित्य संमेलनासाठी औरंगाबाद येथे गेलो होतो. कथाकथन सत्राचा मी अध्यक्ष होतो. या सत्रासाठी उपस्थित असलेल्या श्रोत्यांसमोर मी “पकुमावशी’ नावाची माझ्या आक्रित संग्रहातली कथा सादर केली. जगातल्या प्रत्येक स्त्रीजवळ आगळेवेगळे मातृत्व असते हे अधोरेखित करणारी माझी कथा सादर करताना माझ्या दिवंगत आईच्या आठवणीने मी थोडा भावूकही झालो होतो. कथा ऐकणाऱ्या श्रोत्यांचे डोळेही चिंब भिजून गेले होते. कथाकथन सत्र संपल्यानंतर अनेकांकडून कथा चांगली झाल्याची पोचपावतीही मिळाली.
“सर, तुमची कथा ऐकताना मी खूपच रडले हो. माझ्या आईलाही मी कथा ऐकवली. ती तर खूपच भावूक झाली होती.’ एक विशीच्या दरम्यानची युवती मला म्हणत होती. “काय नाव तुझे?’ मी तिला विचारले. “शुभांगी रंजना राजेंद्र करपे’, तिने उत्तर दिले. “सर, आई हा माझ्या हळव्या मनाचा कोपरा आहे. माझी आई माझे सर्वस्व आहे. मी माझ्या नावापुढे माझ्या आईचे नाव लावते.’ तिने पुढे सांगितले. “खूप छान’, मी म्हणालो.
“सर, तुम्ही कथा सांगत होता तो संपूर्ण कार्यक्रम मी बुलढाणा जिल्ह्यातील चिखली या गावातल्या माझ्या आईला ऑनलाइन पद्धतीने मोबाइलवरून जसाच्या तसा दाखवित होते. आईला ही कथा खूप आवडली.’ ती बोलत होती. तिचे डोळे गच्च ओले झाल्याचे जाणवत होते. आईच्या आठवणीने ती सैरभैर झाली होती. तिची अवस्था बघून माझे हळवे मन जास्तच हळवे बनले. तिच्या डोक्यावरून हात फिरवीत “घरी गेल्यावर आईला माझा नमस्कार सांग’, असे बोलताना माझ्याही गळ्यात हुंदका दाटून आला होता.
कार्यक्रम आटोपल्यावर पुण्याला परतायचे होते. माझ्या समवेत माझी पत्नी होती. औरंगाबाद सोडताना डोळ्यांसमोर सभागृहातील श्रोत्यांचे चेहरे उभे ठाकले. शुभांगीचा रडवेला चेहराही दिसू लागला. तिचा चेहरा आठवून माझ्या मनाची अवस्था पार कोलमडून गेली. एव्हाना गाडी औरंगाबाद सोडून अहमदनगर रस्त्याला लागली होती.
नगर रोडवरील नेवासा फाट्यापासून 12 किलोमीटर अंतरावर भेंडा नावाच्या गावी माझे अवधुत लोहकरे नावाचे नातेवाईक आहेत. औरंगाबादहून परतताना भेंडा येथे नक्की भेटायला येईन, असा शब्द मी त्यांना दिला होता. “गाडी भेंड्याला घे’ असे मी ड्रायव्हरला सांगितले. अवधुत आणि त्याच्या घरचे सर्वजण आमचीच वाट पाहात होते. गावातील मॉलमध्ये असलेल्या अवधुतच्या दुकानात आम्ही पोहोचलो तेव्हा संध्याकाळचे पाच वाजले होते.
माझे सपत्नीक यथोचित स्वागत झाले. दुकानापासून जवळच असलेल्या अवधुतच्या घरी आम्ही गेलो. विशेष म्हणजे त्याचे घर शेतातील निसर्गरम्य वातावरणात आहे. स्वच्छ मोकळी हवा, शेणाने सारवलेले मोठे अंगण. तुळसी वृंदावन. मोठ्या मोठ्या खोल्या, त्याही शेणाने सारवलेल्या. घरात प्रवेश केल्याबरोबर मला माझे लहानपण आठवले. माझी आईही आमचे घर असेच ठेवायची.
संपूर्ण वातावरण अतिशय प्रसन्न होते. अवधुतने घरातील सगळ्यांना समोर बोलावले. गावात राहात असलेले त्याचे चुलत भाऊ आले होते. अवधूत, त्याची पत्नी, मुले, बंधू, वहिनी असा संपूर्ण गोतावळा जमा झाला होता. सगळ्यांनी आम्हा उभयताना जुन्या पद्धतीने वाकून नमस्कार केला. “खरे संस्कार याला म्हणतात’ मी मनातल्या मनात म्हणालो. आम्ही स्थानापन्न झालो.
“आई, बाहेर ये. काका काकू आलेत’, अवधुतने आईला बोलावले. ती माऊली बाहेर आली आणि मी अक्षरश: थिजून गेलो. माझी आई साक्षात अशीच दिसायची. असाच गोल चेहरा. करारी नजर. कपाळावर चांदीच्या रुपयाएवढे लालभडक गोल कुंकू. डोक्यावर पदर. सगळं सगळं माझ्या आईप्रमाणे. तिच्यात मला माझीच आई दिसायला लागली. परमेश्वराची लीला अगाध आहे. दिवसभर जिच्या आठवणीने मी बेचैन झालो होतो ती माझी आई प्रत्यक्ष अवधुतच्या आईच्या रूपात मला भेटली. मी मनातल्या मनात म्हणालो.
अवधुत, त्याची आई आणि त्याच्या कुटुंबीयांचा निरोप घेताना पावले जड झाली होती. निघताना पुन्हा एकदा आम्हा दोघांना सगळ्यांनी वाकून नमस्कार केला. आईसुद्धा नमस्कार करण्यासाठी समोर आल्या. मी नको म्हणालो. वयाने मी मोठा असलो तरी आज माझ्यासाठी त्या प्रत्यक्ष आई होत्या. मनोमन मीच त्यांना वंदन केले.
गाडी पुण्याच्या रस्त्याला लागली तेव्हा रात्रीचे सात वाजले होते. गाडीने वेग घेतला. माझ्या मनातले विचारही सुसाट वेगाने धावायला लागले. एका छानशा सुविचारापाशी मन थबकले. सृष्टीची निर्मिती केल्यावर विधात्याने “करुणा, माया आणि ममता’ असे तीन पुतळे तयार केले. ते पुतळे त्याने सजीव केले. त्या सजीव पुतळ्यांकडे बघून विधाता समाधानाने हसला आणि जग त्या तिन्ही पुतळ्यांना एकत्रितपणे “आई’ म्हणून ओळखू लागले. असा तो सुविचार होता.
– बबन पोतदार