– नित्तेंन गोखले
अनेक वर्षांचे नियोजन, शैक्षणिक धोरणे, तसेच सरकारी व खासगी उद्योगांच्या सहकार्याने तैवान जगातील सर्वात मोठा सेमीकंडक्टर उत्पादक झाला; परंतु यात अमेरिकेने अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावली.
अमेरिकेतून तंत्रज्ञानाचे हस्तांतरण
सेमीकंडक्टर चिपच्या उत्पादनात तैवान, दक्षिण कोरिया, नेदरलॅंड्स, जपान आणि अमेरिका सर्वात पुढे आहेत. भारताबरोबर इतर देशदेखील या यादीत समाविष्ट होण्याकरिता प्रयत्नशील आहेत. पण तरी देखील तैवानला कोणीही सहजासहजी मागे टाकू शकत नाही. त्यामागचे कारण समजून घ्यायला इतिहासात डोकवावे लागेल. तैवानने 1950 ते 1965 दरम्यान देशाची अर्थव्यवस्था मजबूत केली. सरकारी उपक्रमांबरोबरच खासगी उद्योगांना देखील बळ व प्रोत्साहन दिले गेले. सर्वात महत्त्वाचे योगदान ठरले ते अमेरिकेच्या एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल डेव्हलपमेंट (एआयडी) कडून मिळालेले 1.5 अब्ज डॉलर्सचे आर्थिक सहाय्य. अशा आर्थिक मदतीचा योग्य वापर क्वचित होतो. तैवानने मात्र मिळालेल्या पैशातून ठरलेली सर्व कामे पूर्ण केली व आणखीन मदतीची गरज नसल्याचे जाहीर केले. चीन शेजारील देशाने दाखवलेली प्रामाणिकता अमेरिकेला आवडली. झालेली प्रगती पाहून अमेरिकेने एजन्सी फॉर इंटरनॅशनल डेव्हलपमेंटचे तैपेई कार्यालय बंद केले.
पुढील काळात, 1974 मध्ये, तैवान सरकारने “रेडिओ कॉर्पोरेशन ऑफ अमेरिके’ला त्यांचे मेटल-ऑक्साइड-सेमीकंडक्टर तंत्रज्ञान (सेमीकंडक्टर चिप तंत्रज्ञानांची पेटंट्स) हस्तांतरित करण्यास राजी केले. हीच तांत्रिक क्रांतीची सुरुवात होती. नंतर या बेट राष्ट्राने कधीच मागे वळून पाहिले नाही. आज, तैवान अमेरिकेसाठी इंडो-पॅसिफिक भागात एक महत्त्वाचा मित्रदेश आहे. यूएस स्टेट डिपार्टमेंटच्या संकेतस्थळावर या संबंधाचा “अनौपचारिक पण मजबूत’ असा उल्लेख केला जातो. राजनैतिक संबंध खास मजबूत नसतानाही, तैवान आणि अमेरिकेत सखोल आर्थिक आणि व्यावसायिक नाते आहे.
सिलिकॉन शिल्ड
सध्या जगभर वापरल्या जाणाऱ्या प्रगत 5-नॅनोमीटर (एनएम) चिप्सचा 50 टक्के पुरवठा तैवान सेमीकंडक्टर मॅन्युफॅक्चरिंग कंपनी करते. घड्याळ असो, लॅपटॉप, मोबाइल किंवा इतर इलेक्ट्रॉनिक उपकरणं यासाठी लागणारी बहुतांश चिप तैवानमध्ये तयार केली जातात. चिप उत्पादन उद्योग तैवानची अर्थव्यवस्था चालवितो हे जगजाहीर आहे. सेमीकंडक्टर उत्पादनावरील तैवानच्या असलेल्या वर्चस्वाला काही विश्लेषक “सिलिकॉन शील्ड’ म्हणतात. या बेटाचे इलेक्ट्रॉनिक्ससाठी मुख्य घटकांच्या निर्मितीमध्ये जागतिक महत्त्व असल्यामुळेच चीनचा तैवानवर हल्ला करून नियंत्रण मिळवण्याचा डाव गेली अनेक वर्षे रखडून आहे. भविष्यात या दोन देशात लष्करी स्तरावर युद्ध झाल्यास त्याचे मोठे परिणाम संपूर्ण जगावर होतील. म्हणूनच तैवानच्या मदतीसाठी प्रशासकीय संबंध नसताना देखील उभे राहणे सर्वांसाठीच महत्त्वाचे आहे. यासाठी अमेरिकेने तैवानला सुरक्षा पुरविण्याकरिता एप्रिल 1979 दरम्यान मंजूर केलेला तैवान रिलेशन कायदा या दिशेने पहिले पाऊल होते. तेव्हापासूनच अमेरिका या चीनच्या शेजारील देशाला लढाऊ विमाने, शस्त्रे आणि इतर लष्करी उपकरणे विकत आले आहे.
गेल्या वर्षी अमेरिकन संसदेच्या (तत्कालीन) अध्यक्षा नॅन्सी पेलोसी यांनी तैवानला भेट दिली होती. त्यानंतर, अमेरिकन सिनेटर एड मार्के यांच्या नेतृत्वाखाली एक शिष्टमंडळ देखील बेटावर गेले. यावरून आजदेखील तैवानच्या संरक्षणासाठी अमेरिका वचनबद्ध असल्याचे दिसून येते. तैवानला अमेरिकेचे पाठबळ असल्याने पूर्व आशिया भागात प्रादेशिक स्थैर्य, शांतता तसेच चीनच्या वाढत्या वर्चस्वावर ताबा ठेवण्यास मदत होते.
सेमीकंडक्टर हब बनण्याची इच्छा
सेमीकंडक्टर चिप उत्पादनाव्यतिरिक्त चीनच्या बाजूला असलेला हा छोटासा देश आपल्या कम्युनिस्ट शेजाऱ्याबरोबर सतत सुरू असलेल्या शाब्दिक युद्धामुळे चर्चेत असतो. चीन नेहमीच तैवान हा आपल्यातून फुटून बाहेर निघालेला एक प्रदेश असल्याचा दावा करतो. रशियाने युक्रेनवर हल्ला केल्यापासूनच चीन तैवान विरोधात कोणत्याही क्षणी असेच युद्ध छेडण्याची शक्यता तज्ज्ञांकडून वर्तविली जात आहे. या शिवाय कोविड काळात (2020 व 21) आरोग्यसेवा, दूरसंचार, ऑटोमोबाइल तसेच इतर क्षेत्रातील दिग्गजांना सेमीकंडक्टर चिपच्या अभावाने झालेल्या धावपळीमुळे अनेक देशांना चिप उत्पादन स्वतःकडे ठेवण्याचे महत्त्व समजले. तेव्हापासूनच काही राष्ट्रांनी चिप्ससाठी तैवानवर अवलंबून न राहण्याचा निश्चय केला.
युरोप, अमेरिका, चीन आणि भारताने पुढील दहा वर्षांत नवीन उत्पादन सुविधा विकसित करण्यासाठी कोट्यवधींची गुंतवणूक करण्यास सुरुवात केली आहे. पण, तैवानची जागा घेणे सोपे आहे का? तैपेई येथील अकादमीया सिनिकाचे सहयोगी संशोधक चिएन-ह्यूई-वू यांनी तैवानमधील गेली 4 दशकांच्या सेमीकंडक्टर मॅन्युफॅक्चरिंग क्रांतीचा अभ्यास केला आहे. या विषयावर बोलताना ते म्हणाले, तैवानसारखे सेमीकंडक्टर हब बनण्याकरिता खनिज संसाधनांचा पुरवठा, ऊर्जा, शेकडो लिटर पाणी, कुशल मानवी संसाधन पुरवठा या मूलभूत गोष्टी आहेत. परंतु, सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, नवीन फॅब (फॅक्टरी) उभारण्यासाठी दोन ते पाच वर्षांचा कालावधी लागतो. तो बांधण्यात 10 अब्जपेक्षा जास्त खर्च होऊ शकतो.
पहिल्या पायरीत सेमीकंडक्टर चिपची डिझाइन तयार केली जाते. उत्पादनाच्या हजारो प्रक्रिया पार केल्यानंतर आराखड्याचे चिपमध्ये रूपांतर होते. याला दोन ते तीन महिन्यांचा कालावधी लागतो. चिप उत्पादनाच्या सर्वच प्रक्रियांमध्ये तैवानच्या कंपन्या माहिर आहेत. सेमीकंडक्टर चिप उत्पादनासाठी औद्योगिक वसाहती सरकारने आर्थिक गुंतवणूक करून उभारल्या आहेत. दरवर्षी विज्ञान, संशोधन आणि विकास यासाठी देखील शिक्षण संस्थांना वेगळा निधी दिला जातो. या सर्व पैलूंचा विचार करता दुसऱ्या कोणत्याही देशाला तैवानची जागा घ्यायला किमान दशकभर काम करावे लागेल.