मेघश्री दळवी
समुद्राच्या वाढत्या पातळीचा धोका आता सगळीकडे जाणवायला लागला आहे. युरोपियन युनियनच्या एका अहवालानुसार येत्या काळात जगातल्या दहा टक्के लोकांना या वाढत्या पातळीचा फटका बसणार आहे. ज्यांना शक्य आहे ते नागरिक इतर शहरांमध्ये स्थलांतर करतील, पण ज्यांना इतरत्र उपजीविका करणं जमणार नाही, त्यांना कोणते पर्याय उपलब्ध करून देता येतील यावर आता विचार सुरू झाले आहेत.
वर्षाला एक तृतीयांश सेंटिमीटर, म्हणजेच दर तीन वर्षांनी एक सेंटिमीटर इतक्या भयंकर वेगाने समुद्राची पातळी वाढत आहे. तीही संपूर्ण जगात. वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमच्या एका अहवालानुसार वॉशिंग्टन, न्यूयॉर्क, सानफ्रान्सिस्को, ह्युस्टन, मियामीसोबत अमेरिकेतली पाचशे शहरं, बीजिंग, रॉटरडॅम, व्हेनिस, ढाका, मेलबर्न, टोकियो, लागोसही जागतिक उलाढालीतली महानगरं आणि इतर अनेक लहानमोठ्या शहरांना हा धोका असल्याचं आता स्पष्ट झालं आहे. भारताबाबत बोलायचं तर आयपीसीसी या हवामान बदलावर काम करणाऱ्या पॅनेलच्या निष्कर्षानुसार मुंबई, सुरत, कोलकाता आणि चेन्नई या चार शहरांना सर्वाधिक भीती आहे.
म्हणूनच समुद्राची पातळी सतत मोजत राहणं आणि त्यानुसार समुद्रकाठच्या कोणत्या शहरांना लगेचच धोका आहे याचा अंदाज घेणं अतिशय गरजेचं झालं आहे. नासाने याची योग्य दखल घेऊन समुद्राची पातळी मोजण्यासाठी एक खास उपग्रह नुकताच अवकाशात सोडला आहे.
गेल्या महिन्यात 19 नोव्हेंबरला स्पेस एक्सच्या रॉकेटवरून “सेंटिनेल-6 मायकेल फ्रायलिक’ या उपग्रहाने अवकाशात झेप घेतली. नासाच्या अर्थ सायन्स डिव्हिजनच्या माजी डायरेक्टरचं नाव या उपग्रहाला सन्मानपूर्वक दिलं आहे. सेंटिनेल सुमारे तेराशे किलोमीटर उंचीवर पृथ्वीभ्रमण करत राहील. ताशी सव्वीस हजार किलोमीटर वेगाने तो पृथ्वीभोवती दिवसाला साधारण तेरा फेऱ्या पूर्ण करील.
यातल्या दर फेरीत त्याच्यावर बसवलेली रडार यंत्रणा समुद्राच्या पृष्ठभागाचा नियमितपणे वेध घेईल. उपग्रहाने पाठवलेले रडार तरंग समुद्राच्या पृष्ठभागावरून परावर्तित होतील आणि उपग्रहाकडे पोहोचतील. यासाठी लागणारा कालावधी मोजून आणि त्यात वातावरणातील घटकांनुसार सुधारणा करून समुद्राची उंची एक इंचाइतक्या काटेकोरपणे अचूक मोजता येईल. सतत मिळालेल्या डेटावरून समुद्राची पातळी किती आणि किती वेगाने वाढत आहे याचं नेमकं मोजमाप घेता येईल हा त्यामागचा हेतू आहे.
आतापर्यंत समुद्राच्या पाण्याची पातळी मोजण्यासाठी किनारपट्ट्यांवर वेगवेगळ्या जागी लावलेल्या टाइडगेज साधनांचा वापर होत असे, पण त्यांच्याकडून मिळणारा डेटा तितका अचूक नसायचा. शिवाय सगळा डेटा एकत्र करून पातळीबाबत निष्कर्ष काढताना काही त्रुटी उरत असत. त्यासाठी अवकाशातून समुद्राच्या पाण्याची पातळी मोजण्याची कल्पना पुढे आली.
येत्या काही वर्षांत सेंटिनेलसारखा आणखी एक उपग्रह नासा अवकाशात सोडणार आहे. त्यानंतर समुद्राच्या पाण्याची पातळी मोजण्याची अचूकता एक सेंटिमीटरपर्यंत जाऊ शकेल अशी शास्त्रज्ञांना खात्री आहे.समुद्राच्या वाढत्या पातळीचा धोका आता सगळीकडे जाणवायला लागला आहे.
युरोपियन युनियनच्या एका अहवालानुसार येत्या काळात जगातल्या दहा टक्के लोकांना या वाढत्या पातळीचा फटका बसणार आहे. ज्यांना शक्य आहे ते नागरिक इतर शहरांमध्ये स्थलांतर करतील, पण ज्यांना इतरत्र उपजीविका करणं जमणार नाही, त्यांना कोणते पर्याय उपलब्ध करून देता येतील यावर आता विचार सुरू झाले आहेत.
वर्षाला एक तृतीयांश सेंटिमीटर, म्हणजेच दर तीन वर्षांनी एक सेंटिमीटर इतक्या भयंकर वेगाने समुद्राची पातळी वाढत आहे. तीही संपूर्ण जगात. वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमच्या एका अहवालानुसार वॉशिंग्टन, न्यूयॉर्क, सानफ्रान्सिस्को, ह्युस्टन, मियामीसोबत अमेरिकेतली पाचशे शहरं, बीजिंग, रॉटरडॅम, व्हेनिस, ढाका, मेलबर्न, टोकियो, लागोसही जागतिक उलाढालीतली महानगरं आणि इतर अनेक लहानमोठ्या शहरांना हा धोका असल्याचं आता स्पष्ट झालं आहे. भारताबाबत बोलायचं तर आयपीसीसी या हवामान बदलावर काम करणाऱ्या पॅनेलच्या निष्कर्षानुसार मुंबई, सुरत, कोलकाता आणि चेन्नई या चार शहरांना सर्वाधिक भीती आहे.
म्हणूनच समुद्राची पातळी सतत मोजत राहणं आणि त्यानुसार समुद्रकाठच्या कोणत्या शहरांना लगेचच धोका आहे याचा अंदाज घेणं अतिशय गरजेचं झालं आहे. नासाने याची योग्य दखल घेऊन समुद्राची पातळी मोजण्यासाठी एक खास उपग्रह नुकताच अवकाशात सोडला आहे.
गेल्या महिन्यात 19 नोव्हेंबरला स्पेस एक्सच्या रॉकेटवरून “सेंटिनेल-6 मायकेल फ्रायलिक’ या उपग्रहाने अवकाशात झेप घेतली. नासाच्या अर्थ सायन्स डिव्हिजनच्या माजी डायरेक्टरचं नाव या उपग्रहाला सन्मानपूर्वक दिलं आहे. सेंटिनेल सुमारे तेराशे किलोमीटर उंचीवर पृथ्वीभ्रमण करत राहील. ताशी सव्वीस हजार किलोमीटर वेगाने तो पृथ्वीभोवती दिवसाला साधारण तेरा फेऱ्या पूर्ण करील.
यातल्या दर फेरीत त्याच्यावर बसवलेली रडार यंत्रणा समुद्राच्या पृष्ठभागाचा नियमितपणे वेध घेईल. उपग्रहाने पाठवलेले रडार तरंग समुद्राच्या पृष्ठभागावरून परावर्तित होतील आणि उपग्रहाकडे पोहोचतील. यासाठी लागणारा कालावधी मोजून आणि त्यात वातावरणातील घटकांनुसार सुधारणा करून समुद्राची उंची एक इंचाइतक्या काटेकोरपणे अचूक मोजता येईल. सतत मिळालेल्या डेटावरून समुद्राची पातळी किती आणि किती वेगाने वाढत आहे याचं नेमकं मोजमाप घेता येईल हा त्यामागचा हेतू आहे.
आतापर्यंत समुद्राच्या पाण्याची पातळी मोजण्यासाठी किनारपट्ट्यांवर वेगवेगळ्या जागी लावलेल्या टाइडगेज साधनांचा वापर होत असे, पण त्यांच्याकडून मिळणारा डेटा तितका अचूक नसायचा. शिवाय सगळा डेटा एकत्र करून पातळीबाबत निष्कर्ष काढताना काही त्रुटी उरत असत. त्यासाठी अवकाशातून समुद्राच्या पाण्याची पातळी मोजण्याची कल्पना पुढे आली.
येत्या काही वर्षांत सेंटिनेलसारखा आणखी एक उपग्रह नासा अवकाशात सोडणार आहे. त्यानंतर समुद्राच्या पाण्याची पातळी मोजण्याची अचूकता एक सेंटिमीटरपर्यंत जाऊ शकेल अशी शास्त्रज्ञांना खात्री आहे.