आपल्याला आयुष्यात अनेक प्रकारची माणसं भेटतात-काही थोर तर काही अतिसामान्य. जी मोठी माणसं भेटतात त्यांना प्रत्यक्ष भेटण्यापूर्वी आपण ओळखत असतो, कारण ती प्रसिद्ध असतात. सामान्य माणसांची ओळख लक्षात ठेवण्याचा प्रश्नच नसतो.
मुलखावेगळी माणसं वस्तुत: सामान्य माणसांसारखीच असतात, दिसतातही. पण त्यांच्यात काहीतरी असा गुणधर्म असतो की ती कायमची लक्षात राहतात-बऱ्याचदा स्नेही होऊन जातात.
माझ्या जीवनात काही मुलखावेगळी माणसं आली. मी बडोद्यात अभियांत्रिकी शिकत असताना वसतिगृहातील एका मुलाशी ओळख झाली. त्यावेळी मी स्वत:ला सामान्यज्ञानात प्रवीण समजत होतो. मला त्याबद्दल काहीसा वृथा अभिमानही होता. ग्वाल्हेरहून आलेल्या या मुलाला प्रथम भेटलो तेव्हा तो एका मळकट लुंगीत होता. काहीसा गावठीही वाटत होता. मी फुशारकी मारताच त्यानं फटकन् एक प्रश्न विचारला, सेनेगल देशाची राजधानी कोणती? मी एकदम गडबडलो.
मला काही सांगता येईना. हसून तो म्हणाला, डाकार, लक्षात ठेव! हा फाटका दिसणारा माणूस पुढे माझा मित्र झाला. अनेक खेळात निपुण असलेला हा मित्र मला कधीही अभ्यास करताना दिसला नाही, पण तो खूप हुशार होता. तो यूपीएससीमध्ये सर्व भारतात सतरावा आला. नंतर संरक्षण मंत्रालयात तो अतिशय मोठ्या हुद्द्यावर पोचला. मी ज्या कंपनीत काम करत होतो तिथे एक ज्येष्ठ अभियंते माझ्या परिचयाचे झाले. अगदी साधे दिसणारे हे गृहस्थ अतिशय विद्वान आहेत.
मला थोड्याफार प्रमाणात काही भाषा अवगत असल्यानं मी काही वाक्यं जर्मन किंवा रशियन भाषेमध्ये बोलताच ते माझ्याशी त्याच भाषांत अस्खलितपणे बोलू लागल्यावर ते अनेकभाषाकोविद आहेत हे लक्षात आलं आणि मी लज्जित झालो. संस्कृतमध्ये तर त्यांना बिडकर शिष्यवृत्ती प्राप्त झाली होती. त्यांना मी गुरुस्थानी मानतो, कारण ते अभियांत्रिकी, विमान-अग्निबाण यांची रचना तसंच अवकाशशास्त्र यातही निपुण आहेत. किंबहुना कुठलाही विषय घ्या, ते नक्की त्यातील काहीतरी नवीन अज्ञात गोष्ट सांगतील.
आर. के. लक्ष्मण यांच्या “कॉमन मॅन’सारखे अगदी साधेसुधे दिसणारे एक गृहस्थ माझ्या परिचयाचे झाले. प्रकाशशास्त्रात (ऑप्टिक्स) ते अतिशय निपुण होते. सूक्ष्मदर्शक यंत्र वा दुर्बीण किंवा एखाद्या अत्याधुनिक उपकरणातील अतिशय गुंतागुंतीची प्रकाशयोजना बिघडलेली असो, ते ती अतिशय लीलया दुरुस्त करीत. आश्चर्याची गोष्ट ही की आपण किती महत्त्वाचं आणि अवघड काम केलेलं आहे हे त्यांची गावीही नसे. त्यामुळे ते इतका अल्प मोबदला घेत की देणाऱ्याला लाज वाटावी. माझ्या खात्यातील वरिष्ठांनी कचऱ्यात टाकून दिलेलं मौल्यवान् वर्णपटदर्शक जर्मन उपकरण मोठ्या कंपन्यांत पाठवून आणि हजारो रुपये खर्च करूनही दुरुस्त होऊ शकलं नव्हतं.
अवघ्या दोन दिवसांत या “कॉमन मॅन’सदृश गृहस्थांनी ते दुरुस्त करून दिलं. नंतर ते उपकरण अनेक वर्षं विनातक्रार चाललं. त्यांनी बिल दिलं फक्त दीडशे रुपयांचं! मी ते बिल त्यांना परत केलं आणि एवढं मोठं काम केल्यामुळे वाढवून द्यायला सांगितलं. तरी त्यांनी अखेर 200 रुपये बिल सादर केलं!
अशाच काही साध्या पण मुलखावेगळ्या माणसांनी मला पी. जी. वुडहाउसची पुस्तकं वाचून हसायला शिकवलं, रणांगणातील आणि शिकारीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या शस्त्रांची माहिती दिली. मुलखावेगळा जर्मन मित्र ऍयलेक्स तर प्रचंड भारतप्रेमी, एका तांत्रिक नियतकालिकाचा प्रकाशक आणि जगविख्यात प्लॅस्टिक तज्ज्ञ. पण अतिशय साधा आणि मदत करणारा. माझ्या मुलाचा जर्मन व्हिसा अडकल्यावर केवळ एका पत्राद्वारे त्यानं तो मिळवून दिला.
काही मुलखावेगळी विचित्र माणसंही भेटली. अमेरिकेतील एका कंपनीच्या सीईओला भेटलो. ऑफिसात अर्ध्या चड्डीमध्ये पाय टेबलावर टाकून गडी निवांत बसला होता. भारतात मोटारी बनवणाऱ्या कंपन्या आहेत यावर सुरुवातीला त्याचा विश्वासच नव्हता. त्याची वाग्दत्त वधू एक 19 वर्षीय जपानी युवती होती तर पहिल्या लग्नामधून झालेला तरुण मुलगा मात्र व्यवस्थित सुटाबुटातला होता! तुम्हालाही भेटली असतील मुलखावेगळी माणसं-होय ना?
– श्रीनिवास शारंगपाणी