ही गोष्ट आहे राजस्थानातील. तिथे एक हुशार मुलगा राहायचा. त्याचं नाव भावेश. भावेशला प्राणी, पक्षी फार आवडायचे. एकदा तो बाबांबरोबर जात असताना वाटेत त्यांना माळढोक पक्ष्याचे लहानसे पिल्लू सापडते. भावेशला ते फार आवडते. तो त्याला घरी घेऊन येतो. खाऊपिऊ घालतो आणि त्याचे तो नाव ठेवतो, “धवल’. धवल म्हणजे पांढराशुभ्र. हळूहळू धवल मोठा झाला. धवल पंख पसरून उडू लागला की, ते पाहायला भावेशला फार आवडायचे.
भावेशच्या घरी बरीच मेंढरं पाळलेली असतात. या मेंढरांना घेऊन भावेश सकाळची न्याहरी झाली की, त्यांना चरायला घेऊन जात असे. राजस्थानात उन्हाचा रखरखाट. म्हणून भावेश डोक्यावर एक मोठंसं पागोटं घालून जायचा. जणू काही छोटी छत्रीच. त्याच्याबरोबर धवलही जायचा. मेंढ्या चरेपर्यंत दिवसभर दोघे रानात खेळत. भावेश कधी बासरी वाजवत असे. मात्र, दोघांचेही मेंढरांकडे चांगले लक्ष असायचे. संध्याकाळ झाली की, त्या सगळ्या मेंढ्यांना एका रांगेत, नीटपणे आणायच्या कामात धवल भावेशला मदत करीत असे. माळढोक पक्ष्याचे पाय लांब आणि काठीसारखे बारीक असतात. त्या पायांनी तो रांगेबाहेर आलेल्या, मागे राहिलेल्या मेंढरांना ढकलून कळपात घालत असे.
एकदा असेच दोघेजण भरपूर खेळून, मेंढरांना राखून संध्याकाळच्या वेळी घरी येतात. बघतात तर भावेशच्या घरी कोणी पाहुणा आलेला असतो. घराच्या मागे मेंढरांचा वाडगा असतो. तिथे धवल आणि भावेश सगळ्या मेंढरांना घालतात आणि त्याचं फाटक बंद करतात. मग ते अंगणात येतात, तेव्हा पाहतात की, तो पाहुणा भराभरा जेवतो आहे. जेवताना तो सारखा धवलकडे पाहात असतो. थोड्या वेळाने तो निघतो, तेव्हा तो भावेशच्या बाबांना म्हणतो, “आता पुढच्या वेळेस मी येईन, तेव्हा या धवलचेच जेवण करू या. फार रुचकर मांस असतं माळढोक पक्ष्यांचं. माहितेय ना तुम्हाला?’ ते ऐकल्याबरोबर भावेश रागावून ओरडतो, “मुळीच नाही. हा माझा धवल आहे.’ असं म्हणून तो धवलला जवळ घेतो.
रात्र होते. पण भावेशला काही नीट झोप लागत नाही. त्याला स्वप्न पडते की, घरी आलेल्या त्या काकाने आपला धवल पकडला आहे आणि धवल आपल्याकडे येण्यासाठी धडपडतो आहे. सकाळी भावेश उठतो. रोज तो उठला की, आधी धवलला भेटत असे. मग धवल जवळपास कुठेतरी एक छान फेरफटका मारून येत असे. तो आला की, भावेश त्याला खायला देई. स्वतःची न्याहरी करत असे आणि मग दोघे मेंढ्यांना घेऊन रानात जात. त्याप्रमाणे भावेश धवलकडे जातो… तर काय? धवल तिथे नसतो. तो आईला म्हणतो, “धवल कुठे गेला?’ आई म्हणते, “अरे, तो गेला फिरायला… आज तुला उशीर झाला उठायला.’
भावेश धवलची वाट पाहू लागतो. उशीर होऊ लागला तशा वाडग्यातल्या मेंढ्या बें बें करत ओरडू लागल्या. भावेश आईला म्हणतो, “आई, मला धवलची आता काळजी वाटू लागली आहे. मी जाऊ का त्याला शोधायला?’ ती म्हणते, “हो रे, हल्ली या माळढोक पक्ष्यांना विकून शिकारी लोक भरपूर पैसा कमावतात. तू लहान होतास तेव्हा इथे केवढे माळढोक फिरत असायचे; आता बघ ते किती कमी झालेत ते! तू जाऊन बघून ये आपल्या धवलला.’
भावेश लगेचच बाहेर पडतो. बासरी वाजवतो, धवल धवल म्हणून हाका मारतो; पण धवल काही नेहमीसारखा त्याच्याकडे येत नाही. शेवटी काही झुडुपांआडून त्याला कण्हण्याचा, फडफडण्याचा आवाज येतो. भावेश धावतच तिथे जातो. तर त्याला तिथे काय दिसतं? धवल बिचारा शिकाऱ्यानं लावून ठेवलेल्या सापळ्यात अडकलेला. भावेश अलगद त्याला सोडवतो. सापळ्यात अडकलेला धवलचा पाय रक्ताळलेला असतो. भावेश आपल्या डोक्याचं पागोटं काढून त्याची एक चिंधी फाडतो आणि धवलच्या पायाला बांधतो. धवल सारखा धपापत असतो. तहानेनं त्याचा जीव व्याकुळ झालेला असतो. भावेशच्या ते बरोबर लक्षात येतं.
भावेश धवलला घेऊन जवळच्या विहिरीवर जातो. आपलं पागोटं काढून त्याचं एक टोक विहिरीत चांगलं बुडवतो आणि अलगद वर घेतो. धवलच्या तोंडात तो ते पागोट्याचं टोक थोडंथोडं पिळून त्याला पाणी पाजतो. पाणी प्याल्यावर आपला धवल एकदम तरतरीत होतो. तो उभा राहायला बघतो. पण त्याची पायाची जखम काही पूर्ण बरी झालेली नसते ना… भावेश त्याला उचलून खांद्यावर घेतो आणि घरी येतो. घरी तर काय? सगळे वाटच बघत असतात भावेशची आणि धवलचीही. सगळेजण धावत येऊन या दोघांना भेटतात. मग धवलच्या पायाला ते औषध लावतात. भावेश बाबांना म्हणतो, “बाबा, आता तो काका आला ना, की आपण त्याला पोलिसातच देऊ. माळढोक पक्ष्यांची शिकार करायला बंदी आहे ना?’ आणि धवलला तो आनंदानं मिठी मारतो.
– माधुरी तळवलकर