पुणे – आपल्या जमिनीच्या सुरक्षेची निकड लक्षात घेऊन पुणे वनविभागाने महसूल विभागाला वनजमिनीच्या भूमापनाला प्राधान्य द्यावे, असे आवाहन केले आहे. सध्या, सर्वेक्षण पुणे जिल्ह्यातील निवासी क्षेत्रांवर केंद्रित आहे, तथापि, वनविभागाला वनजमिनीवर अतिक्रमणाच्या वाढत्या घटनांचा अनुभव येत आहे. त्यामुळे विभागाला लवकरात लवकर वनजमिनीचे सीमांकन करायचे होते, असे पुणे वनविभागातील एका वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सांगितले.
सन 2020-2022 दरम्यान वनविभागाने केलेल्या ताज्या वनविभागाच्या विश्लेषणानुसार, पुणे विभागाचे एकूण क्षेत्रफळ सात हजार 831 किमी आहे. अलीकडेच तयार केलेल्या आराखड्यानुसार त्यातील आरक्षित वनजमीन 775.85 चौरस किमी आहे. यामध्ये आरक्षित वन, संरक्षित वन, अवर्गीकृत वनक्षेत्र इ. आणि महसूल विभागाकडे निहित राखीव वनजमीन यांचा समावेश आहे.
मुळशी, वडगाव मावळ, हवेली, दौंड, बारामती आणि इंदापूर या सहा तालुक्यांमध्ये वनक्षेत्र पसरलेले आहे. पुणे जिल्ह्यातील आणि आठ वन परिक्षेत्र उदा., शिरोटा, वडगाव मावळ, पौड, भांबुर्डा, पुणे, दौंड, बारामती आणि इंदापूर. हे विभागाच्या भौगोलिक क्षेत्राच्या 8.44% आहे. याशिवाय विविध श्रेणीतील अनेक वनक्षेत्रांचे अद्याप योग्य प्रकारे सीमांकन झालेले नाही.
हा वनविभाग महाराष्ट्राच्या औद्योगिक आणि कृषी केंद्राच्या मध्यभागी स्थित आहे आणि पुणे हे महाराष्ट्रातील दुसरे सर्वात जास्त लोकसंख्या असलेले शहर आहे. येथील जमीन अत्यंत मौल्यवान आहे त्यामुळे स्थानिकांकडून वारंवार अतिक्रमण करण्याचा प्रयत्न केला जातो. गेल्या काही वर्षात 438 हेक्टर वनजमिनीवरील अतिक्रमण हटवण्यात आले आहे.
आम्ही महसूल विभाग आणि आमच्या अभिलेखागाराकडे उपलब्ध असलेल्या भूमी अभिलेखांच्या सहाय्याने वनजमिनीची ओळख पटवली असली तरी, काही ठिकाणी जंगल जमिनींवर अतिक्रमण झाले आहे. विभागाने अतिक्रमण विरोधी मोहिमेद्वारे विविध ठिकाणचे अतिक्रमण हटवण्याचा प्रयत्न केला. मात्र, दीर्घकालीन सुरक्षिततेच्या दृष्टीने वनजमिनींवर आपल्या सीमा चिन्हांकित करणे महत्त्वाचे आहे, असे उप वनसंरक्षक महादेव मोहिते यांनी सांगितले.
सिंहगडासह पाच तालुक्यात कारवाई
गेल्या पाच वर्षांत, करोना काळ वगळता, वन विभागाने काही महत्त्वाच्या संवर्धन विरोधी मोहिमेला सुरुवात केली आहे, ज्यात नोव्हेंबर 2022 मध्ये सिंहगड किल्ल्यावरील एक मोहिमेचा समावेश आहे, जिथे वनजमिनीवर अतिक्रमण करणारे जवळपास 50 खाद्यपदार्थ स्टॉल हटवण्यात आले आहेत.
मोहम्मदवाडी परिसरात सन 2021 मध्ये अशाच प्रकारची आणखी एक कारवाई करण्यात आली होती, ज्यामध्ये 17 गुंठ्यावरील अवैध शेड हटवण्यात आले होते, या 17 गुंठे जागेची बाजारभाव कोट्यवधींमध्ये होती. याशिवाय वडगाव मावळ, भांबुर्डा आणि दौंड, बारामती, इंदापूर वनपरिक्षेत्रात विविध कारवाया करण्यात आल्या आहेत.