राकेश ए राकेश, येतोस का खेळायला?’ अभ्यासाला बसलेल्या राकेशला मित्रांचा आवाज आल्याबरोबर त्याची घराबाहेर पडण्यासाठी चुळबूळ सुरू झाली. “ए आई, थोडा वेळ जाऊन येतो ना गं बाहेर. लवकर परत येईन. अभ्यास करून जाम कंटाळा आलाय मला.’ यावर आई काहीच बोलली नाही. राकेशला वाटलं, सहामाही परीक्षेचा आपला रिझल्ट कमी लागल्यापासून आई आपल्यावर फारच रागावतेय. बाबाही आपल्या सर्व गोष्टींवर बारीक लक्ष ठेवून असतात आणि सारखा आपला, अभ्यास कर, अभ्यास कर म्हणून आपल्यावर ओरडत असतात. आहे मी थोडा अभ्यासात कमजोर म्हणून काय सारखं सारखं रागवायचं होय. जाऊ दे. हल्ली आईबाबा मला समजूनच घेत नाही.
राकेशचा चेहरा आईने बरोबर वाचला. ती जरा नाराजीनेच म्हणाली, “बरं जा. पण आल्यावर आधी गृहपाठ पूर्ण करायचा. कबूल?’
“हो आई, नक्की कबूल.’
राकेशची गालावरची कळी खुलली. तो लगेच मैदानावर जाण्यासाठी पटकन घराबाहेर पडला. क्रिकेटचा खेळ हा राकेशचा जीव की प्राण. या खेळात त्याला गतीही चांगली होती. गती चांगली असल्यामुळे लवकरच त्याने या खेळात प्रगतीही साधली होती. क्रिकेटचा तो कप्तान झाला होता.
यंदा त्याच्या हायस्कूलमध्ये नेहमीप्रमाणेच आंतरशालेय गायन स्पर्धा आयोजित होणार होत्या. बक्षीस मिळवण्यासाठी गाणाऱ्या मुलांची तर खूपच चुरस लागते. अनेक गाणारी मुलं तर या स्पर्धेच्या दृष्टीने वर्षभर गाण्याचा रियाज करीत असतात. राकेशला क्रिकेट जसा खेळायला, पाहायला आवडतो तसंच गाणंही त्याला गायला, ऐकायला आवडतं. राकेशने ठरवलं, यावर्षीच्या स्पर्धेत समूहगीताच्या
स्पर्धेसाठी आपल्या वर्गातील मुलांचा ग्रुप तयार करायचाच. त्यांना एकत्र आणायचंच आणि उत्कृष्ट समूहगीतासाठी असलेला चषकसुद्धा शाळेसाठी मिळवायचंच.
राकेश गाणाऱ्या प्रत्येक मुलामुलीला भेटला. आपण स्वतःसाठी नेहमी बक्षीस मिळवतोच पण यावेळी शाळेसाठी आपण बक्षीस मिळवूया. शाळा आपल्यासाठी खूप करते आपण आता शाळेसाठी काहीतरी करूया.आणि काय आश्चर्य, मुलांनी त्याचं ऐकलं. आपलं गाणं बाजूला ठेवून प्रत्येक जण समूहगीताच्या स्पर्धेसाठी एकत्र आले. तयारी करू लागले.
देश हाच देव आपुला, मानू जीवना
सत्य हाच ध्यास अवघा, जाणू जीवना
हे समूहगीत स्पर्धेसाठी निवडले गेले. स्पर्धेचा दिवस उजाडला. मुलांनी हे समूहगीत अतिशय सुंदर प्रकारे सादर केले आणि पहिल्या क्रमांकाचे बक्षीसही पटकावले. राकेश तर त्या दिवसापासून रोज एकदा तरी म्हणायचा,
“समूहगीत गाताना, एक होतो सारा वर्ग
गाणाऱ्या वर्गाचा मग, होऊन जातो स्वर्ग’
समूहगीतासाठी राकेशने केलेली धडपड शिक्षकांमार्फत मुख्याध्यापक वावेकर सरांच्या कानापर्यंत पोहोचलीच.
राकेशचे गाणं, क्रिकेट आणि झाडांवरचं प्रेम हे गुण शाळेला माहीत होते. पण त्याच्याकडे अभिनय गुणही आहे; ही गोष्ट वेशभूषा स्पर्धेच्या वेळी शाळेला कळली. त्याचं काय झालं, शाळेने वार्षिक वेशभूषा स्पर्धा आयोजित केली होती. त्यात राकेश चक्क उंच झाड होऊन आला. अगदी हिरवेगार झाड. व्यासपीठावर आल्यावर त्याने त्याचं मनोगत अभिनयातून साकारलं. हातांच्या फांद्या करून तो म्हणाला,
मी आहे झाड, ओळखा माझं नाव
ओळखून घ्या माझ्या, मनातला भाव
उंच माझी वाढ, सावली मात्र छोटी
तरीसुद्धा फायद्याची, गोष्ट सांगतो मोठी
जरा निरखून पाहा, तुम्ही माझे रूप
फांद्या छोट्या जरी, उपयोगी त्या खूप
गरिबांच्या झोपड्यांना, झावळ्यांनी झाकतो
खोडाचा खांब करून, आधार मी देतो
शहाळ्यात पाणी, नारळही आणतो
गोड गोड खोबरे, तहानभूक भागवतो
कितीतरी वस्तू, माझ्यातून बनवतात
घरीदारी रोजच त्या, वापरल्या जातात
उणेदुणे काढून मी, कधीच ना रडतो
उंच वाढत जाऊन, आकाशाला भिडतो
सगळ्यांनी टाळ्या वाजवल्या. मुलं तर तालासुरातच म्हणाली,
हा आहे झाड, नाव याचं माड
नका बरं म्हणू, कुणी याला द्वाड
राकेशने केलेला झाडाचा पेहराव आणि सादर केलेले झाडाचे मनोगत परीक्षकांना खूप आवडले. राकेशला प्रथम क्रमांक मिळाला.
शाळेचे वार्षिक स्नेहसंमेलन जवळ येऊन ठेपले होते. अभ्यासात हुशार असणाऱ्या मुलांचे सत्कार होणार होते. मुख्याध्यापकांनी राकेशला त्या दिवशी आईबाबांसह शाळेत यायला सांगितले. “काय विशेष सर?’ असं राकेशने विचारताच मुख्याध्यापक वावेकर सर म्हणाले कळेल त्याच दिवशी.
अखेर कार्यक्रमाचा दिवस आला. राकेश आई बाबांना घेऊन सभागृहात दाखल झाला. त्याला कळेना, आई बाबांना का बरं बोलावले असेल? कार्यक्रम सुरू झाला. प्रास्तविक झाल्यानंतर मुख्याध्यापक वावेकर सर बोलण्यासाठी उभे राहिले. म्हणाले, “आमच्या शाळेचा विद्यार्थी राकेश अभ्यासात थोडा मागे असला तरी इतर गोष्टींत तो सर्वांच्या पुढे आहे. तो अभिनय छान करतो, क्रिकेट मस्त खेळतो आणि झाडांची काळजीही जिवापाड घेतो.
आणि विशेष म्हणजे एखाद्या चांगल्या गोष्टीसाठी सगळ्यांना एकतेच्या बंधनात बांधून ठेवतो. मार्कांची टक्केवारी हीच आयुष्याची इतिकर्तव्यता न मानता सदगुणांची जोपासना करतो. म्हणूनच शाळेने आदर्श विद्यार्थी म्हणून राकेश या विद्यार्थ्याची निवड केली आहे. त्याने त्याच्या आईबाबांसह व्यासपीठावर यावे आणि पाहुण्याच्या हस्ते हा सन्मान स्वीकारावा. आई आणि वडील यांचे डोळे भरून आले, अभिमानाने ऊर भरून आला आणि सभागृहात टाळ्यांचा कडकडाट झाला.
एकनाथ आव्हाड