– अमोल पवार
चीनने सोडलेले एक रॉकेट नियंत्रणाबाहेर गेले असून, ते अस्ताव्यस्त स्वरूपात पृथ्वीवर पडणार आहे, असे मे महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यात समजले तेव्हा जगभरात भीतीने लोकांची गाळण उडाली. परंतु नशिबाने ते रॉकेट हिंदी महासागरात कोसळले. यापूर्वीही अशी घटना घडून गेलेली असल्यामुळे हे सगळे घडलेच कसे, हा मूळ प्रश्न आहे.
लॉंग मार्च-5 बी हे नियंत्रणाबाहेर गेलेले चीनचे रॉकेट अखेर छिन्नविच्छिन्न होऊन भारताच्या आग्नेयेला हिंदी महासागरात कोसळले. तोपर्यंत श्वास रोखून बसलेल्या जगाने त्यावेळी सुटकेचा निःश्वास सोडला. 9 मे 2021 रोजी चिनी प्रमाणवेळेनुसार सकाळी 10 वाजून 24 मिनिटांनी (0224 जीएमटी) चीनच्या या रॉकेटने वायुमंडलात प्रवेश केला.
100 फूट लांब आणि 16 फूट रुंदीचे हे रॉकेट जळाल्यानंतर भारताच्या आग्नेयेला आणि श्रीलंकेच्या पश्चिमेला मालदीवजवळ 72.47 अंश पूर्व आणि अक्षांश 2.65 अंश उत्तरेला जाऊन कोसळले. अमेरिकन स्पेस फोर्सच्या आकडेवारीनुसार, हे रॉकेट ताशी 18 हजार मैल इतक्या वेगाने पृथ्वीच्या दिशेने येत होते. त्यामुळे ते नेमके कोठे कोसळेल, याबाबत काही सांगता येत नव्हते. परंतु ते मानवी वस्तीवर कोसळले असते तर प्रचंड मोठे नुकसान झाले असते, ते मात्र आता टळले आहे.
मे 2021 च्या पहिल्या आठवड्यात संपूर्ण जगभरात या घटनेमुळे भीतीचे आणि दहशतीचे वातावरण पसरले होते आणि ते स्वाभाविकच होते. अशाच प्रकारचे वातावरण 1979 मध्ये जेव्हा “स्कायलॅब’ हे अमेरिकेचे अवकाश स्थानक कोसळणार होते, तेव्हाही पृथ्वीवर निर्माण झाले होते. विशेषतः भारतात प्रचंड दहशतीचे वातावरण पसरले होते.
अगदी त्याचप्रमाणे 7 मे 2021 रोजी “लॉंग मार्च- 5 बी’ या चिनी रॉकेटचीही दहशत पसरली होती. भारतासह संपूर्ण जगभरात चिंतेचे सावट होते. अर्थात, 1979 मध्ये स्कायलॅब कोसळली होती, तेव्हा अखेरच्या टप्प्यात नासाने ती कुठे कोसळेल याचा अचूक अंदाज बांधला होता आणि त्या अंदाजानुसारच स्कायलॅबचे अवशेष ऑस्ट्रेलिया आणि भारताच्या दरम्यान हिंदी महासागरात पडले होते.
त्याचे काही तुकडे पश्चिम ऑस्ट्रेलियातील एस्पेरेन्स या गावावर पडले होते हे खरे; परंतु त्यामुळे कोणतीही जीवित किंवा वित्तहानी झाली नव्हती. परंतु तरीही त्यासाठी अमेरिकेच्या तत्कालीन अध्यक्षांनी ऑस्ट्रेलियाची माफी मागितली होती आणि एस्पेरेन्सच्या स्थानिक प्रशासनाने अमेरिकेला 400 डॉलरचा दंड केला होता. हा दंड अमेरिकेने आजअखेर भरलेला नाही, हा भाग वेगळा!
चीनचे रॉकेट 29 एप्रिल 2021 रोजी चीनच्या हाइनान बेटावरील वेनचांग स्पेस लॉंच सेंटरवरून प्रक्षेपित करण्यात आले होते. चीनच्या आंतरराष्ट्रीय अवकाश स्थानकाच्या “तियानहे मॉड्यूल’ला हे रॉकेट पृथ्वीच्या खालच्या कक्षेकडे घेऊन चालले होते. या मॉड्यूलमध्ये अवकाश स्थानकावर काम करणाऱ्या लोकांसाठी क्वार्टर्स तयार केली आहेत. परंतु अचानक तांत्रिक बिघाड झाल्यामुळे या चिनी रॉकेटचे तुकडे-तुकडे झाले आणि पृथ्वीच्या दिशेने ते वेगाने येऊ लागले.
चिनी रॉकेट नियंत्रणाबाहेर गेल्यानंतर ते नेमके कुठे पडेल, याचा अंदाज अंतिम क्षणापर्यंत बांधता येणे अवघड झाले होते. त्यामुळेच चिंता अधिक वाढली होती. परंतु सुमारे 16 हजार 330 किलोग्रॅम वजनाचे हे रॉकेट पृथ्वीवर कोणतीही नासधूस न करता थेट समुद्रात जाऊन पडले.
समुद्रात पडण्यापूर्वी त्या रॉकेटचे बरेचसे हिस्से हवेतच जळून खाक झाले होते, त्यामुळे समुद्राच्या पोटातही फारसे नुकसान झाले नाही, असा दावा चीन आता करू शकेल. परंतु समुद्राच्या पोटात राहणाऱ्या हजारो जीवजंतूंवर त्याचा दुष्परिणाम झाला असेल, हे कुणीही ठामपणे सांगू शकते.
अमेरिकेसह अंतरिक्षात ताकद असलेले जगातील सर्वच देश या जळालेल्या रॉकेटच्या अवशेषांवर नजर ठेवून होते आणि जीवित तसेच वित्तहानी होऊ शकत असल्यामुळे चिंतेतही होते. अमेरिकेचे संरक्षणमंत्री लॉइड ऑस्टिन यांनी अमेरिकेच्या वतीने चिंता व्यक्त करताना म्हटले होते, “जिथे कुणाला काही नुकसान होणार नाही, अशा ठिकाणी हे रॉकेट कोसळेल अशी आशा आम्हाला आहे.
समुद्रात किंवा निर्जन ठिकाणी हे रॉकेट कोसळेल अशी आशा करूया.’ चिनी माध्यमे आपल्या रॉकेटच्या तुकड्यांमुळे नुकसान होण्याच्या चर्चेला “पाश्चात्य देशांच्या अतिरंजित वावड्या’ मानत होती. माहितीला तिखटमीठ लावून प्रचार केल्याप्रमाणे प्रसिद्ध केली जात आहे, असे ही माध्यमे सांगत होती. “ग्लोबल टाइम्स’ या चीनच्या सरकारी वृत्तपत्राने वायुमंडलाचे तज्ज्ञ सांग जोनपिंग यांच्या हवाल्याने असे प्रसिद्ध केले होते की, चीनच्या स्पेस मॉनिटरिंग नेटवर्कची करडी देखरेख या रॉकेटवर आहे.
नुकसान होऊ नये यासाठी उपाययोजना केल्या जातील. परंतु अमेरिकेच्या हार्वर्ड स्मिथसोनियन सेंटर फॉर ऍस्ट्रोफिजिक्स येथील जॉनाथन मॅकडोवल यांचे म्हणणे असे होते की, “यामुळे चीनच्या प्रतिमेवर प्रतिकूल परिणाम झाला आहे. संपूर्ण जग या प्रसंगाकडे चीनची बेफिकिरी म्हणूनच पाहत आहे.’ हे रॉकेट दुसऱ्यांदा प्रक्षेपित करण्यात आले होते, हे लक्षात घेतले पाहिजे.
गेल्या वर्षी आयव्हरी किनाऱ्यावर पाइपच्या आकारात मिळालेले अवशेष याच पूर्वीच्या रॉकेटचे होते. पाश्चात्य देशांमधील सरकारे आणि शास्त्रज्ञांच्या एका गटाचे मत असे आहे की, 1979 च्या स्कायलॅब घटनेनंतर प्रथमच एवढी मोठी वस्तू अनियंत्रित स्वरूपात जाणूनबुजून पृथ्वीच्या कक्षेत प्रवेश करण्यासाठी सोडण्यात आली होती.