गर्दी, या शब्दातच अर्थाअनर्थाची सरमिसळ आहे. गर्दीत भले एकटे वाटत नसेल, पण असुरक्षित नक्की वाटतं. निदान मला तरी. चहुबाजूंनी अंगावर कोसळणाऱ्या माणसांच्या लाटा गुदमरून टाकतात. श्वास चालतो म्हणून आपण जिवंत असतो. गर्दी ढकलते त्या दिशेनं, जवळजवळ अधांतरी तरंगत वाहात जातो. प्रचंड, खचाखच भरलेल्या रस्त्यावरून एक विशिष्ट दिशेला जाण्याची वेळ आली की प्रवाहाविरुद्ध पोहोणे म्हणजे काय हे नीट समजतं.
दमछाक होते. लोंढा एकीकडे रेटतो. आपल्याला विरुद्ध दिशेला जायचे असते. आपण जीवाच्या आकांतानं, ताकद लावून माणसं बाजूला ढकलतो. तितक्याच रिव्हर्स ताकदीनं गर्दी आपल्याला चेपत राहते. इंच इंच लढवून आपण एकदाचे त्या जनरेट्याच्या किनाऱ्याला पोचतो. आधी पोटभरून श्वास घेतो. मग कुठेतरी सावकाश आपल्याला “मी’ सापडतो. निव्वळ या एका दडपणामुळे गेली अनेक वर्षे गणेशोत्सव बघायला जाणं पूर्ण बंद करून टाकलं. वयानुसार मनाची ताकद संपत चालली. काही काळापूर्वी गर्दीला, “गर्दा’ असा पुल्लिंगी शब्द ऐकला. तो किती यथार्थ आहे, हे पटलंच पटलं. यावर अजून नको बोलायला. नकोच.
बालपणी ज्या कथा किंवा अनुभवाचे वळसे चाटवले जातात, त्यांची कडुगोड चव तुमची आयुष्याचा जायका ठरवते. गर्दीच्या एका जीवघेण्या अनुभवानं माणसांच्या जथ्थ्याची जी दहशत मनात बसली, ती कायमचीच. सत्तरच्या दशकातल्या कुठल्या तरी एका गणेशोत्सवातली घटना. स्थळ, ऑपेरा हाऊस मुंबई. एक तरुण प्रेमी जोडपं. उत्सव अनुभवायला बाहेर पडलेलं. गर्दीत काही मवाली (ही खास मुंबईची स्थानिक उपद्रवी उपज) मुलांच्या गटाने यांना हेरलं. त्यांनी मुलीला सावज केलं. आपसात ठरवलं. मुद्दाम हुल्लड करत, ते या जोडीच्या मध्ये घुसले. त्यांचे कोवळीकीने घट्ट गुंफलेले हात सुटले. मवाल्यांच्या दोन गटांनी त्यांना घेरून दोन दिशांना नेले. नंतर मुलाभोवतीचे मवाली इकडे तिकडे विखुरले आणि ठरवल्याप्रमाणे आपल्या उरलेल्या मित्रांना येऊन मिळाले.
इकडच्या गटानं त्या मुलीला मध्ये घेतलं आणि ढकलत ढकलत दुसऱ्या दिशेला नेलं. तिला घेराव घातल्याने बिचारीला निसटता येईना. मग बाकीचे शिकारी आले. भर गर्दीच्या मध्यावर त्यांनी स्वतःचा अभेद्य गोल केला. एकेकाने पुढे येऊन खूप मौजेने तिचा एक एक कपडा उतरवला. भेदरलेल्या कोवळ्या मुलीला काय घडतंय हे ही समजेना. ती स्फुंदत रडू लागली. अरे वा! हे तर अजून छान! शिकारीला खेळवत मारण्यात विशेष आनंद असतो, नाही का? घेरावातला एक एक मुलगा आत येऊन तिला छेडत होता. तिच्या भेदरण्याची त्यांना अजून गंमत वाटायला लागली.
इकडे जोडीतला हिरो वेडापिसा झालेला. अंगावर येणाऱ्या प्रचंड गर्दीत त्याला काही दिसेना किंवा सुधरेना. तो हाका मारू लागला. पण वाद्य आणि माणसांच्या ध्वनिकल्लोळात त्याचा आवाज, त्याला स्वतःलाच ऐकू येईना. त्याने पोलिसांकडे धाव घेतली, पण आधीच त्यांची संख्या अपुरी. त्यात हा प्रचंड जनसागर चौपाटीकडे निघालेला. त्या काळी, आजच्यासारखी परस्पर संपर्काची साधनेही नव्हती. हिरो हताश निराश झाला. शब्दशः रडू लागला. काहीच न सुचून अनेक तासांनी तो तिच्या घरी आला. न जाणो घरी आले असेल तर? इथं घेरावातले शिकारी अधिक उद्दाम झाले. त्यांचे हात तिच्या उघड्या अंगावरून बिनदिक्कत फिरू लागले. चिमटे, ओचकारे, कुस्कऱ्यांनी ती कोवळीक चिरडली जाऊ लागली. हुंदक्यांचं रूपांतर मोठ्याने ओरडण्यात झालं. पण हलकट शिकाऱ्यांपैकी एकाही दगडाला पाझर फुटला नाही. उंदरा मांजरांचा खेळ रंगात आला.
मुंबईत नव्याने आलेला एक गोयंकार ख्रिश्चन मुलगा त्याच्या मित्रांसोबत मुंबईची नवलाई पाहायला बाहेर पडलेला. चालत चालत तो गर्दीच्या या कोपऱ्याशी आला. इतक्या वाहत्या गर्दीत हा एकच ग्रुप इतका घट्ट गोल करून आत काय पाहात असेल? त्याला कुतूहल वाटलं. तो जवळ सरकला. मग त्याला हुंदके रडू ऐकू आले. आता तर त्यानं धक्काबुक्की करत थेट आत मुसंडी मारली. समोरचे दृश्य बघून तो अवाक् झाला, पण क्षणभरच. त्याने अंगातला कोट काढून तिच्या अंगावर घातला. शिकाऱ्यांनी पवित्रा घेतला. पण यानं धीर सोडला नाही. त्याच्या मागोमाग त्याचे मित्रही आत आले. यांची कुमक वाढताच, शिकारी पांगले. या सगळ्यांनी मुलीला अलगद बाहेर काढले.
नवीन आलेले, तारणहार की नवे शिकारी, हे ही त्या, भेदरलेल्या जीवाला समजेना. तिला धीर देऊन समजावून गोयकाराने शांत केले. तिच्याकडून हकीकत ऐकली. घराचा पत्ता विचारून घेतला. तिला टॅक्सीत घालून भल्या पहाटे हे सगळे तिच्या घरी पोचले. घरातले सगळे काळजीने अर्धमेले झालेले. वाट पाहावी की पोलिसात जावे या संभ्रमात. तिला दारात पहाताच सुटकेच्या श्वासामागोमाग, तिच्या अवस्थेवर प्रश्नचिन्ह उमटले. तिच्या ख्रिस्ती भावाने जमेल तसं सांगितलं. यथावकाश जोडीचं लग्न झालं. या तारणहार भावाला आयुष्यभर राखी बांधली गेली. जो राखतो तो भाऊ असतो. त्याला कुणा द्रौपदीचा कृष्ण होताना धर्म आड आला नाही.
गर्दीची दहशत जी सुचूच्या मनात आहे ती हडळ अजूनही खांद्यावरून उतरलेली नाही. आजही. मग कुणी, “किती प्रत्येक बाबतीत असुरक्षित तू ‘; असं म्हंटलं की हसून सोडून द्यायचं. “तू आलीस मोठी शहाणी जात धर्म न बघणारी’, या टोमण्याला उत्तर द्यायचं नाही. कुठं प्रत्येकाला असल्या अनुभवांच्या मालिकेचे प्रत्येक एपिसोड दाखवा?
सुचरिता