– हिमांशू
उंदीर हे श्रीगणेशाचे वाहन असले तरी व्यवहारात उंदरांना कुणी जवळ करत नाही. कुणी त्यांना पाळत नाही; उलट उंदरांचा कर्दनकाळ असणारं मांजर मात्र अनेकजण पाळतात. उंदरांना “मामा’ असं संबोधन असलं तरी भाच्यांना तो बिलकूल आवडत नाही. शेतात धान्य पूर्णपणे तयार होण्यापूर्वीच त्यातला 35 टक्के भाग उंदीरमामा फस्त करतात म्हणे! नंतर साठवून ठेवलेल्या धान्यावर त्यांचा डोळा असतो. जागतिक अंदाजानुसार दरवर्षी सुमारे 30 लाख टन धान्य उंदीर खाऊन टाकतात. उंदीर धान्य केवळ खातच नाहीत, तर आपल्या मलमूत्रानं आणि केसांनी कोठारातलं धान्य खराब करून टाकतात. ही नासाडी कुणाला आवडेल? त्यामुळे उंदीर पकडण्याचे आणि मारण्याचे अनेकविध उपाय फार पूर्वीपासून जगभर वापरले जातात.
उंदरांना दारूही आवडते (पोलिसांनी जप्त केलेली दारू अधिक आवडत असावी, असं अनुभवांवरून दिसतं) त्यामुळे दारूतून झिंक सल्फाइड पाजून उंदीर मारण्याचा “देशी’ उपाय आपल्याकडे सर्रास वापरला जातो. पिठाच्या गोळ्यांमधून विषारी औषध देण्यापासून उंदरांचा वावर असणाऱ्या ठिकाणी चिकट पॅड ठेवण्यापर्यंत असंख्य उपाय वापरले जातात. तरीही उंदरांची संख्या वाढतच असते. “उंदीरमामी’ वर्षातून 6 वेळा बाळंत होते आणि दरवेळी 5 ते 7 पिलांना जन्म देते. ही पिलं 4-5 आठवड्यांत प्रौढ होतात आणि संख्या वाढण्यास हातभार लावू लागतात. उंदराच्या एका जोडीपासून वर्षभरात सरासरी 1200 उंदीर तयार होतात.
उंदीर मारण्यासाठी बक्षिसं लावल्याची जगात अनेक उदाहरणं आहेत. पण उंदरांनी तरीही हार मानलेली नाही. “स्वप्नवत् शहर’ असा लौकिक असलेल्या पॅरिसमध्येही पूर्वी अशी योजना होती. ब्यूबोनिक प्लेगची साथ पसरत असताना राबवलेल्या या योजनेंतर्गत उंदीर मारणाऱ्याला पुरावा म्हणून उंदराची शेपटी दाखवावी लागत असे आणि त्याला रोख बक्षीस दिलं जात असे. या बक्षिसामुळे हजारो उंदरांना हौतात्म्य पत्करावं लागलं. तथापि, आजमितीस पॅरिसची लोकसंख्या 21 लाख तर उंदरांची संख्या 60 लाख अशी स्थिती आहे. रस्त्यांवरून वेळी-अवेळी टोळक्यांनी धावणाऱ्या या उंदरांकडे पॅरिसवासीयांना आता मात्र दुर्लक्ष करावं लागणार आहे.
उंदरांचा संपूर्ण सफाया करण्यासाठी पाच वर्षांपूर्वी 14 कोटी रुपयांची योजना तयार करण्यात आली होती, ती आता गुंडाळली जाणार आहे. उंदरांसोबत राहण्याची सवय शहरवासीयांना करून घ्यावी लागणार आहे. पॅरिसच्या महापौरांनी यासाठी एका समितीची स्थापना केलीय. उंदरांसोबत माणसांना गुण्यागोविंदानं कसं राहता येईल, उंदीर न मारताही त्यांचा त्रास कसा कमी करता येईल, यासंदर्भात ही समिती उपाय सुचवणार आहे. उंदरांचं स्वच्छंद बागडणं डोळ्यांना लवकरच सवयीचं होईल, अशी आशा करूया.
एकेकाळी युद्धात अन्नधान्याची टंचाई निर्माण झाली तेव्हा फ्रेंच सैनिकांना अन्न म्हणून उंदीरमामा उपयोगी पडले होते. त्याची आठवण ठेवण्यासाठी कृतज्ञता म्हणून हा निर्णय घेण्यात आला असावा, असं समजू हवं तर! लहानपणी ऐकलेली “पीड पायपर’ची कहाणी मात्र या निमित्तानं प्रकर्षानं आठवली. केवळ पिपाणीच्या सुरांनी मंत्रमुग्ध होऊन उंदीर चक्क गाव सोडतात, ही बाब उंदरांची चतुराई पाहता आज हास्यास्पद वाटते. असो, तूर्तास पर्यटनासाठी पॅरिसला जायचं झाल्यास उंदरांसोबत राहण्याची तयारी करायला हवी.