गेल्या आठवड्यात दक्षिण आफ्रिकेच्या बाहेर अनेक देशांमध्ये ओमायक्रॉनचे रुग्ण वेगाने वाढताना दिसले. या कारणामुळे निकटच्या भविष्यात जागतिक स्तरावर करोनाची एक मोठी लाट येईल, अशी चिंता व्यक्त केली जात आहे.
त्याहून महत्त्वाची बाब अशी की, या व्हेरिएन्टमध्ये असलेला उच्च संसर्गदर पाहून सर्वसामान्य लोकांची अशी धारणा झाली आहे की, कदाचित नव्या वर्षाची सुरुवातही अशुभ असू शकेल. परिणामी, महामारी अखेर संपणार तरी कधी, हा प्रश्न वारंवार विचारला जातो.
डेल्टा हा करोनाचा जगभरात सर्वाधिक चर्चेत राहिलेला व्हेरिएन्ट असला तरी ओमायक्रॉनचा प्रसार बराच वेगाने होत आहे आणि लवकरच डेल्टा व्हेरिएन्टपेक्षा अधिक प्रसार झालेला हा व्हेरिएन्ट ठरेल. रिसेप्टर बाइंडिंग डोमेनमध्ये (विषाणूचा असा हिस्सा, जो त्याला पेशींमध्ये प्रवेश करण्यासाठी आणि संसर्गाचा फैलाव करण्यासाठी शरीराचा रिसेप्टर भेदण्यास मदत करतो) आणि फ्यूरिन क्लीवेज साइटच्या जवळ होणाऱ्या अत्याधिक म्यूटेशनमुळे ओमायक्रॉन हा प्रचंड वेगाने पसरू शकतो, असा कयास लावला जात आहे. अशा वेळी प्रश्न पडतो की, ओमायक्रॉन जर इतक्या वेगाने पसरतो आहे तर त्याची लक्षणे इतकी सौम्य कशी? दोन अध्ययनांनी या प्रश्नावर प्रकाशझोत टाकण्याचे काम केले आहे.
मानवी फुफ्फुसांच्या ऊतींचा उपयोग करून हॉंगकॉंगच्या संशोधकांच्या टीमने काही प्रयोग केले आणि नंतर असे सांगितले की, ओमायक्रोन व्हेरिएन्ट माणसाच्या श्वासनलिकेत (ब्रॉंकस) मूळ सार्स कोव-2 विषाणूच्या आणि डेल्टा व्हेरिएन्टपेक्षा कितीतरी पट अधिक वेगाने पसरतो. याच कारणामुळे तो अधिक वेगाने संसर्गाचा प्रसार करतो. परंतु दुसरीकडे, फुफ्फुसांच्या ऊतींमध्ये मूळ वुहानच्या स्ट्रेनच्या तुलनेत त्याची सुमारे 10 पट कमी वाढ होते. त्यामुळे आजाराचे गांभीर्य कमी होऊ शकते.
दुसरे अध्ययन ब्रिटनच्या केंब्रिज विद्यापीठात करण्यात आले. तेथील संशोधकांना असे आढळून आले की, प्रयोगशाळेत तयार केलेल्या फुफ्फुसांच्या पेशींमध्ये प्रवेश करण्याची ओमायक्रॉनची क्षमता खूपच अधिक होती; परंतु फुफ्फुसांच्या पेशी नष्ट करण्याची त्याची कुवत मात्र खूपच कमी होती. आरोग्य विज्ञान असे सांगते की, जर फुफ्फुसाच्या पेशी विषाणूमुळे अधिक संसर्गग्रस्त झाल्या, तर आजार गंभीर स्वरूपाचा असतो. म्हणूनच फुफ्फुसाच्या पेशींना तुलनात्मकदृष्ट्या कमी प्रभावित करीत असल्यामुळे ओमायक्रॉन आपल्याला सौम्य आजार देतो.
करोनाचा ओमायक्रॉन व्हेरिएन्ट सध्या 89 देशांमधील लोकांना अगदी सौम्य स्वरूपाचा संसर्गग्रस्त करीत असला तरी लसीकरणाने मिळालेली किंवा पूर्वी करोना झाल्यामुळे तयार झालेली रोगप्रतिकारशक्ती भेदण्याची या व्हेरिएन्टची क्षमता हा चिंतेचा विषय बनला आहे. ओमायक्रॉनच्या वाढत्या रुग्णसंख्येकडे पाहिल्यास, वेगवेगळ्या लोकसंख्येवर त्याचा वेगवेगळा परिणाम दिसून येतो. उदाहरणार्थ, ब्रिटनमध्ये 80 ते 90 हजार रुग्ण दिसून आले आहेत; मात्र तेथील 70 टक्के लोकांचे लसीकरण पूर्ण झाले आहे आणि 40 टक्के लोकांना तर बूस्टर डोसही देण्यात आला आहे.
इम्पीरियल कॉलेजच्या अध्ययनातून असे दिसून आले आहे की, ओमायक्रॉनचा पुन्हा संसर्ग होण्याचा धोका डेल्टाच्या तुलनेत 5.4 टक्के अधिक आहे. याचा अर्थ असा की, नवा विषाणू पूर्वी झालेल्या संसर्गामुळे निर्माण झालेल्या किंवा लसीकरणाने दिलेल्या रोगप्रतिकार शक्तीस चकवा देऊ शकतो. सार्वजनिक आरोग्यासाठी हाच मोठा धोका आहे.
याच प्रकारची आकडेवारी दक्षिण आफ्रिकेतूनही समोर आली आहे. तेथेही लस घेतलेल्या लोकांमध्ये संसर्ग दिसून येत आहे. तिथे गेल्या आठवड्यात कोविडच्या रुग्णसंख्येत 255 टक्क्यांची वाढ दिसून आली आणि टेस्ट पॉझिटिव्हिटी रेट (चाचण्या केलेल्या लोकांमध्ये नवीन रुग्णांचा दर) 30 टक्क्यांपेक्षा अधिक आहे.
अर्थात, बऱ्याच लोकांना अगदी सौम्य लक्षणे होती आणि केवळ 1.7 टक्के लोकांनाच रुग्णालयात दाखल करण्यात आले. परंतु डेल्टाच्या बाबतीत एवढ्याच कालावधीत हा दर 19 टक्के एवढा होता. पूर्ण लसीकरण केलेल्या लोकांमध्ये ओमायक्रॉनमुळे गंभीर आजार होण्याचा धोका कमी आहे.
अर्थात, लसनिर्मात्या कंपन्यांनी अनेक दावे करूनसुद्धा ओमायक्रॉनच्या विरोधात कोणतीही लस प्रभावी असल्याचे सिद्ध करणारे पुरावे आतापर्यंत मिळालेले नाहीत. या सर्व बाबतीत भारतातील स्थिती खूपच चांगली आहे. येथे 94 कोटी प्रौढ लोकसंख्येपैकी 64 टक्के लोकसंख्येचे लसीकरण पूर्ण झाले आहे तर 28 टक्के लोकांनी कोविशिल्ड किंवा कोवॅक्सिनची एक लस घेतली आहे.
– डॉ. एन. के. मेहरा