नुकतीच संध्याकाळ झालेली असते. का कोण जाणे, पण परतायची घाई नसल्यासारखा सूर्य अजूनही क्षितिजावर रेंगाळत असतो. तो आपल्या किरणांचे पिसारे ढगांमधून सोडवून घेताना हवेत हळूहळू गारवा पसरू लागतो आणि सोबत संध्याकाळी उमलणाऱ्या मोगरा, जुई, रातराणी अशा सुगंधपाखरांची दरवळण्याची गडबड सुरू होते.
आपल्या दरवळांना पाकळ्यांचे पंख लावून ही सुगंधांची पाखरे वेलींवर बागडू लागतात. अशातच जवळपासच्या एखाद्या रस्त्यावर चांदण्यांच्या फुलांचा सुगंधी सडा पडलेला असतो. आपण त्या गंधाने मोहून जातो. त्या सुगंधाच्या प्रेमात पडतो. सुगंध आणि शुचिता यांचे एक वेगळेच नाते असते नाही? जितका सुगंध अलवार तेवढी त्यासोबत मनात उपजणारी भावना शुद्ध, पवित्र आणि निर्मळ. काही काही माणसेही अशीच या सुगंधी फुलांसारखी असतात.
आपल्या फक्त अस्तित्वाने सारा भवताल निर्मळ करतात. आपल्यालाही अशा लोकांची संगत हवीहवीशी वाटते. माणसाचे मन निर्मळ असेल तर त्याचे अस्तित्व पण सुगंधित होते नाही? अशी अनेक सुगंध पसरवणारी माणसे आपल्या अवतीभवती असतात आपल्याला शोधता आली पाहिजेत. त्यासाठी आपणही या फुलांसारखेच मनापासून उमलायला हवे.
मला आठवतेय, घरापासून शाळेत जाण्याच्या रस्त्यावर एक मोठी सोसायटी होती. प्रत्येक बंगल्यात या सगळ्या सुगंधपाखरांची रेलचेल होती. तो सोसायटीसमोरचा अख्खा रस्ता कधीकधी फुलांच्या सड्याने भरून जायचा. हमखास त्या रस्त्यावर पावलं रेंगाळायची. खिशात जमतील तेवढी फुले भरून घ्यायची आणि शाळेकडे धूम ठोकायची.
हा आमचा रोजचा शिरस्ता होता. तिथेच कोपऱ्यावर एक लंबूटांग झाड उभे होते. कडूलिंबाच्या पानांसारखी त्याची पाने होती. मला काही त्याचे नाव माहिती नव्हते. पण तरीही मी त्या झाडाच्या तुफान प्रेमात होते कारण त्याची लांब दांड्याची चौफुल्यासारखी चांदणफुले. आपल्या आजूबाजूला त्या फुलांचा सडा शिंपून ते झाड त्या फुलांच्या मखरात बसल्यासारखे वाटायचे. ही फुले नेहमी संध्याकाळीच भेटायची.
मग शाळेतून घरी जाताना पाय आणि मन त्या फुलांजवळ रेंगळायचे. कितीही ओंजळीत भरून घेतली तरी समाधान काही व्हायचे नाही. एक दिवस कळले त्या झाडाचे नाव होते “बुचाचे झाड’. समजल्यावर खूप हसले. इतक्या सुंदर फुलांच्या झाडाचे नाव असे कसे का असावे बरे? त्यापेक्षा त्याला आपणच नाव देऊया, असे म्हणून मी त्या झाडाचे नाव ठेवले “चांदण्याचे झाड’.
बुचाचे झाड या नावाबरोबरच गगनजाई, आकाशनीम, लटकचमेली, नीमचमेली, इंडियन क्रोंक ट्री अशी ही त्याची नावे आहेत. याच्या धुंद करणाऱ्या सुगंधाची हीच तर गंमत आहे, वाऱ्यावर स्वार होऊन अचानक एक दरवळ आपल्या अवतीभवती पसरू लागतो जो आपल्याला मोहून टाकतो, त्याची सर अनेक फुलं हातात घेऊन हुंगत राहिलो तरी येणार नाही, असं वाटतं. कुठलही कुंपण यांचा सुगंधी दरवळ रोखू शकत नाही, हीच तर खरी जादू आहे या सृष्टीची! सगळं काही असीम, उदात्त, निखळ, निर्मळ; शब्दांपलीकडले!
काही माणसे खरंच बुचाच्या झाडासारखी असतात. साधी सरळ परोपकारी, दुसऱ्याला भरभरून देणारी, म्हणूनच ती “स्पेशल’सुद्धा असतात. त्यांच्या नुसत्या सानिध्यात गेले तरी मन प्रसन्न होऊन जाते. तर या आकाशनीमची खासीयतच ही की त्याची फुलं अत्तराच्या बुधलीसारखी सुगंधाने भरलेली आणि झुंबरासारखी उलटी लटकलेली असतात. जणू सुगंधाचा धबधबा ओसंडून वाहावा.
जेवढा बहर झाडावर तेवढाच फुलांचा सडा पायथ्याशी, “इदम न मम’ म्हणत तुझेच तुला अर्पण म्हणून त्या निसर्गालाच आपली सारी संपदा अर्पण करत असल्यासारखे. जाईच्या फुलांसारख्या पांढऱ्या रंगांची आणि जाईपेक्षा अधिक सुगंधी अशी ही आकाशाकडे झेपावणारी झाडं म्हणून त्यांचं नाव गगनजाई तर याच्या खोडापासून काचेच्या बाटल्यांची बुचं बनवतात म्हणून अगदी अरसिक आणि जास्त वापरातलं नाव म्हणजे बुचाचे झाड.
झाड पूर्ण बहरात आलं की फुलांचे घोसच्या घोस झुंबरांसारखे लटकताना बघणे म्हणजे नेत्रसुखच. त्या असंख्य झुंबरातली फुलं छान गिरकी घेत आकाशातून खाली झेपावतात. खाली पडलेली फुले देखील कोमेजलेली नसतात, ताजी टवटवीत असतात. चार पाकळ्यांची म्हणावी की पाच पाकळ्यांची? कारण चारपैकी एक पाकळी दुभंगलेली असते, कधीतरी तिच्यावर हलकी गुलाबी छटा असते, अशी ही फुलं गोळा करावीत ओंजळीत घ्यावी आणि हुंगावी, आहाहा! याहून दुसरे स्वर्गीय काहीच नसावे.
आजही कुठेतरी, कधीतरी हा सुपरिचित सुगंध नाकाशी सलगी करू लागला की समजावे जवळपास आपल्यालाही सुगंधी करणारे कोणीतरी आहे आणि आपणही त्या सुगंधाचा एक भाग झालो आहे. निखळ, निर्मळ, उदात्त!
मानसी चिटणीस