अरुण गोखले
समृद्धी नगरीचे महाराज कृष्णमाधव यांनी आपल्या नगरीत भूषणास्पद ठरावे असे श्रीकृष्णाचे एक मंदिर बांधायचे ठरविले. त्यासाठी जागा निश्चित करण्यात आली. बांधकामासाठी कसबी कारागीर बोलावून घेण्यात आले. त्या मंदिराची भव्यता वाढविण्यासाठी मंदिराच्या आवारात श्रीकृष्णजीवनावर काही शिल्प तयार करण्याचे ठरले. त्यासाठी कुशल कारागीराची नेमणूक करण्यात आली.
त्या कसबी शिल्पकाराने आपल्या शिल्प निर्मितीसाठी कृष्णजीवनातले काही प्रसंग निवडले.
त्या त्या प्रसंगानुसार त्याने एक एक शिल्प उभारायला सुरुवात केली. या कामासाठी हवा असणारा कोमल सालस मोहक असा एक बालकाचा चेहरा तो शोधत होता. त्याला हवा असणारा सात्विक, मोहक, लोभस असा चेहरा मिळाला. त्या छोट्या मुलाला डोळ्यासमोर ठेवून मूर्तिकाराने गोपाळ कृष्णाच्या जीवनातली सुंदर अशी शिल्पे तयार केली.
पाहता पाहता एका मागोमाग एक असे प्रसंग शिल्पबद्ध होऊ लागले. नंदाच्या घरचा कृष्ण जन्मोत्सव. नटखट कृष्णाच्या खोड्या दाखविणारे प्रसंग. कालिया मर्दन या सारखी एकाहून एक सुंदर सुबक आणि आकर्षक अशी मनासारखी शिल्पे तयार होत आहेत, हे पाहून तो शिल्पकार मनोमन सुखावला.
असाच काही वर्षांचा काळ गेला आणि श्रीकृष्णजीवनाला शिल्पात साकारता साकारता त्या शिल्पकाराला एक नवा चेहरा डोळ्यासमोर हवा हवासा वाटू लागला. तो चेहरा होता कंसाचा. रागीट, क्रूर, तापट निर्दयी. हे सर्वभाव ज्या भावमुद्रेतून दिसतील, अशा व्यक्तीच्या शोधात तो शिल्पकार फिरू लागला. त्या नगरात तर सोडाच पण आसपासच्या काही गावात हिंडू फिरून, शोध घेऊन सुद्धा त्या शिल्पकाराला हवा तसा चेहरा काही मिळेना.
या शोध मोहिमेत अशीच काही वर्षे गेली, पण हवा तसा चेहरा काही मिळेना. त्यामुळेच ते शिल्प पूर्ण करण्याचे काम काही पुढे सरकेना. आता काय करायचे? हाती घेतलेले काम कसे पूर्ण होणार? शिल्पकार मोठ्या विवंचनेत पडला. त्याला हवा असणारा चेहऱ्याची व्यक्ती तो शोधू लागला. पण त्याला काही यश येईना.
एक दिवस त्याला हवा तशा चेहऱ्याची व्यक्ती अचानकपणे त्याच्या समोर येऊन उभी राहिली. त्याला नजरेसमोर ठेवून त्याने कृष्ण आणि कंस यांच्यावरील काही प्रसंग शिल्पबद्ध करण्यास सुरुवात केली. एक दोन शिल्पे तयारही झाली. असेच एक शिल्प तयार करताना कंसाच्या चेहऱ्यावरील भावमुद्रा निरखत असताना अचानकपणे त्या व्यक्तीने आपला चेहरा दोन्ही हातांनी झाकून घेतला आणि रडायला लागली. त्याचे हुंदके देऊन रडणे ऐकल्यावर शिल्पकार गोंधळला. त्याला नेमके काय झाले तेच कळेना.
तेव्हा त्या शिल्पकाराने पुढे होऊन त्या व्यक्तीच्या पाठीवर हात ठेवून त्याला विचारले “”काय रे बाबा, तुला असे अचानक रडायला काय झाले? माझे काही चुकले का? तुला माझ्याकडून काही त्रास झाला का? काही कमी पडले का? सांग काय झाले?” तेव्हा आपला चेहरा दोन्ही हातांनी लपवून घेत ती व्यक्ती म्हणाली, “” तुम्ही मला ओळखले नाहीत का?
अहो, काही वर्षांपूर्वी तुम्ही ज्या मुलाचा सालस, लोभस सात्विक चेहरा कृष्ण म्हणून वापरलात तोच मी आज तुमच्या समोर कंस म्हणून उभा आहे.” ते शब्द, ती कबुली, ऐकली आणि त्या शिल्पकाराच्या हातातली छन्नी हातोडी एका क्षणात खाली गळून पडली. सुसंस्कारांच्या अभावामुळे कृष्णाचाच झालेला कंस हा मात्र त्याला आता पाहवत नव्हता.