गॅसेस होणे ही कोणत्याही वयातील रुग्णांची अतिशय सामान्य तक्रार असते. यामध्ये खूप ढेकर येणारे, पोट गच्च होणारे, पोट फुगून अस्वस्थ वाटणारे किंवा गुदमार्गे खूप हवा सारणारे (अधोवायु) असे असतात. आता हे गॅसेस शरीरात नेमके कशामुळे तयार होतात? त्याचे निदान कसे करायचे? आणि गॅसेस झाल्यानंतर कोणती काळजी घेणे आवश्यक आहे? अशा प्रश्नांचा आढावा आपण आज घेणार आहोत.
आपण दिवसभरात विविध मार्गे हवा शरीरात घेत असतो. अशाप्रकारे हवा गिळून जास्त ढेकर येऊ शकतात. पचनाच्या वगवेगळ्या अवस्थेत असिडमुळे प्रथिने आणि कर्बोदके यांचे पचन आणि विघटन होताना कर्बवायू तयार होतो. त्याचबरोबर मोठया आतड्यात हायड्रोजन आणि मिथेन हे वायू तयार होतात. यामध्ये काही प्रमाणात अमोनिया वायूचीही निर्मिती होऊ शकते.
जास्त प्रमाणात ढेकर कोणाला येतात?
खाताना पोटात गेलेली हवा जठराची पुरेशी हालचाल न झाल्याने जठरातून पुढे सरकत नाही. ही हवा तशीच साचून राहिल्याने ढेकरा येतात. अन्ननलिकेचा खालचा स्नायू नाजूक होणे, जठराचा कर्करोग, अल्सर , किडनी फेल होणे , पित्ताशयात खडे होणे , कायम झोपून असणारे रुग्ण, मधुमेही रुग्ण, मानसिक अस्वस्थता, सोडा युक्त पेये घेणारे या व अशा अनेक रुग्णांमध्ये ढेकर जास्त येण्याचे प्रमाण दिसून येते.
पोट फुगणे आणि कळ येणे कोणाला होतात?
अनेक वेळा जास्त प्रमाणात गॅस झाल्याने पोट गच्च होते. तसेच काहींना ठराविक पदार्थ पचण्यास अडचणी असतात. काहींना दूध जड पडते, काहींना आणखी काही. याबरोबरच आय.बी.एस., जठर आणि लहान आतड्याची हालचाल संथ गतीने होणे, थायरॉईडचे मंदावलेले कार्य, मधुमेह,सकोलायटीस, यकृताचे विकार असणारे रुग्ण इ.
अधोवायु कोणाला जास्त होतो?
मोठया आतड्याची हालचाल कमी असणारे रुग्ण, बैठे काम करणारे, शारीरिक हालचाल कमी करणारे, थायरॉईडचे मंदावलेले कार्य, लॅक्टोजसारख्या काही विशिष्ट पाचक स्त्रावांची कमतरता असणारे रुग्ण यांना अधोवायू जास्त होण्याची शक्यता असते. यामुळे कार्बोदके आणि शर्करेचे पचन आणि शोषण होत नाही. त्यामुळे शरीरात हायड्रोजेन, मिथेन, अमोनिया असे वायू तयार होतात आणि ते गॅसेसवाटे बाहेर पडतात.
निदान आणि तपासणी कशी करावी?
काही विशिष्ट तपासण्या जसे की पोटाचे अल्ट्रा-सोनो ग्राफी , एन्डोस्कोपी , कोलोनो स्कोपी , मल-मूत्र तपासणी , क्ष किरण तपासणी , विष्ठेतील जंतांची तपासणी ,बायोप्सी अशा चाचण्या कराव्या लागू शकतात. प्रत्येक रुग्णाच्या तपासणीनंतर तज्ज्ञ आवश्यक त्या तपासण्या करायला सांगतात. त्यातून मिळणारी माहिती ही ढेकर, गॅसेस, गच्च्पणा, अधोवायु यावर नेमकी कोणती चिकित्सा करायची ते ठरवायला मदत करतात.
उपचार –
जर रुग्णाला पित्ताशयाचे खडे असतील तर त्याची विशिष्ट सर्जरी करावी लागते, अल्सर असेल तर अल्सर बरा होणारी आणि जखमा भरून येणारी औषधे द्यावी लागतात. दुधामुळे जर त्रास होत असेल तर दुधाचे पदार्थ बंद कारणे, कोबी, डाळीचे पदार्थ वर्ज्य कारणे, मैदा, पांढरी साखर, भात कमी करणे से काही उपाय करता येऊ शकतात. या गॅसेसचे प्रमाण कमी व्हावे म्हणून तज्ज्ञ मंडळी नेमका कोणता आहार घ्यावा याची माहिती देतात. तसेच काही औषधांनीही हे गॅसेसचे प्रमाण आटोक्यात आणता येऊ शकते.