जुन्नर -शिवजन्मभूमी जुन्नर तालुका महाराष्ट्रातील पहिला पर्यटन तालुका म्हणून राज्याच्या पर्यटन व सांस्कृतिक कार्य विभागाने 2018 मध्ये जाहीर केले. त्यामुळे पर्यटनाला चालना मिळून मोठ्या संख्यने रोजगारही उपलब्ध केला जाणार आहे. मात्र, करोनामुळे सर्व काम ठप्प आहे. दरम्यान, याठिकाणी पूर्वीपासून छोटे-मोठे व्यावसायिक पर्यटकांवर अवलंबून होते. मात्र, करोनामुळे पर्यटनक्षेत्रासोबत मंदिरे पूर्णपणे बंद असून लॉकडाऊनच्या पाचव्या टप्प्यातही ते उघडण्यात न आल्याने येथील व्यावसायिकांची “दिवाळी’ही अंधारात जाणार आहे.
छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान असलेल्या शिवनेरी किल्ल्यासह निसर्गसौंदर्याने नटलेले सात किल्ले, सर्वाधिक 350 लेण्या असलेला जुन्नर हा एकमेव तालुका आहे. तालुक्यात अष्टविनायकांपैकी लेण्याद्रीचा गिरिजात्मज व ओझरचा विघ्नेश्वर ही दोन अष्टविनायक मंदिरे आहेत. हेमाडपंती बांधणीतील कोरीव कलाकृती असलेली तीन मंदिरे, नाणेघाट, दार्याघाट, आणेघाट, आंबे हातवीज घाट असे निसर्गरम्य घाट व प्रसिद्ध धबधबे आहेत.
या क्षेत्रात नद्यांची उगमस्थाने आहेत. खोडद येथील जागतिक दर्जाची महादुर्बिण, आर्वी येथील उपग्रह, दळणवळण संचार केंद्र, विविध पठारे, गिर्यारोहकांना आव्हान देणारे दोन ते तीन हजार फूट खोल असलेले कोकण कडे, कुकडेश्वर येथे उगम झालेली कुकडी नदी, बोरी येथे पुरातन काळात उद्रेक झालेल्या ज्वालामुखीची राख, अनेक कृषी पर्यटन केंद्रे, नारायणगाव येथील तमाशा पंढरी, आशिया खंडातील सर्वांत पहिली वायनरी, माणिकडोह येथील बिबट निवारा केंद्र, विविध प्रकारची खाद्य संस्कृती, प्राचीन परंपरा असलेल्या बाजारपेठा तालुक्यात आहेत.
शासनाच्या पर्यटन धोरणाप्रमाणे जुन्नर तालुक्याला पर्यटन संवर्धनासाठी नैसर्गिकरित्या लाभलेले वैभव आहे. त्यामुळे येथे दरवर्षीच पर्यटकांची मोठ्या संख्येने रेलचेल असते. मात्र, मार्च महिन्याच्या मध्यापासून लॉकडाऊन झाल्याने या पर्यटनावर अवलंबून असलेले कुटुंबांचे जीवनही “लॉक’ झाले असून त्यांच्यावर आता उपासमारीची वेळ येऊन ठेपली आहेत.
कर्ज कसे फेडायचे?
जुन्नर तालुक्यात दोन तीर्थस्थळांसह पर्यटनाला मोठा वाव असल्याने येथे येणाऱ्या भाविकांसह पर्यटकांसाठी राहण्यासाठी छोटे-मोठे हॉटेल, लॉज, जेवण, नाष्टा, चहा, लिंबू पाणी, लहानांसाठी खेळणीसह इतर वस्तू उपलब्ध व्हाव्यात म्हणून मोठ्या संख्यने स्थानिकांनी आपले व्यवसाय स्थापन केले. तर पर्यटन क्षेत्र जाहीर झाल्याने अनेकांनी त्यासाठी गुंतवणूकही केली त्यासाठी पतसंस्था, बॅंकांकडून कर्ज घेतलेले आहेत; परंतु लॉकडाऊनमुळे व्यवसाय पूर्णपणे ठप्प असल्याने बॅंकांचे कर्जाचे हप्ते कसे भरायचे? या विवंचनेत हे सर्व व्यावसायिक आहेत.
तिकीट खिडकीवर खडखडाट
लेण्याद्री येथील पुरातत्व खात्याच्या तिकीट खिडकीवर देखील खडखडाट असून लेण्यांकडे जाण्यासाठी लेणी दर्शनासाठी या विभागाकडून तिकीट शुल्क आकारले जाते. मार्च 2019 ते मार्च 2020 मध्ये लेण्याद्रीला 3 लाख 76 हजार 648 भाविक व पर्यटकांनी भेट दिली होती.
तसेच या कालावधीमध्ये 104 विदेशी पर्यटकांनी सुद्धा भेट दिली होती. या माध्यमातून सुमारे 94 लाख 44 हजार 750 रुपयांची तिकीट विक्री झाली होती; परंतु मंदिराचे दरवाजे बंद असल्याने व पर्यटनावर बंदी असल्याने सध्या पुरातत्व खात्याच्या तिकीट खिडकीवर खडखडाट आहे.
2019-20 या आर्थिक वर्षात अभिषेक, देणगी, दानपेटी, अन्नदान, विवाहभाडे, सामुदायिक विवाह, दुकानभाडे, कॅन्टीन भाडे, रूम भाडे आदींच्या माध्यमातून देवस्थानला उत्पन्न मिळाले होते; परंतु लॉकडाऊनमुळे देवस्थानला फार मोठा आर्थिक फटका बसला आहे. श्रीगणेश मंदिर खुले झाल्यानंतरच येथील अर्थव्यवस्थेला गती मिळू शकेल.
– जितेंद्र बिडवई, गिरीजात्मज, विश्वस्त, लेण्याद्री देवस्थान ट्रस्ट