पॅरिस : युक्रेन हा रशियानंतरचा युरोपमधील क्षेत्रफळाने सर्वात मोठा देश आहे. रशियाचे अध्यक्ष व्लादिमिर पुतीन यांचा नेहमीच युक्रेनवर डोळा राहिलेला आहे आणि त्यातूनच त्यांनी 2014 मध्ये स्वायत्त प्रजासत्ताक असलेल्या क्रिमियाचा लचका तोडून रशियाशी जोडून घेतला. आता क्रिमिया रशियाशी जोडला जाण्याला आंतरराष्ट्रीय समुदायाने मान्यता द्यावी अशी पुतीन यांची मागणी आहे.
जुलै 2021 मध्ये पुतीन यांनी लिहिलेला लेख क्रेमलिनच्या संकेतस्थळावर प्रकाशित करण्यात आला होता. त्यातमध्ये त्यांनी म्हटले होते की, रशिया आणि युक्रेन हे एकाच राष्ट्राचा भाग असल्याचे सांगून डिसेंबर 1991 मधील सोविएत महासंघाची (यूएसएसआर) पडझड म्हणजे ऐतिहासिक रशियाचे विघटन असल्याचे मत व्यक्त केले होते. त्यांच्या मते युक्रेनमधील नेते नेहमची रशियाच्या विरोधात कारस्थाने करत असतात.
युक्रेनच्या एका बाजूला युरोप आणि दुसरीकडे रशिया अशी स्थिती असल्याने युक्रेन हे लष्करी व्यूहरचनात्मकदृष्ट्या महत्त्वाचे बनले आहे. मुख्य म्हणजे अमेरिका प्रणीत नॉर्थ अटलांटिक ट्रिटी ऑर्गनायझेशन (नाटो) या लष्करी करार गटात जाण्याची युक्रेनची इच्छा आहे आणि पुतीन यांचा त्याला तीव्र विरोध आहे. कारण त्यामुळे नाटो थेट रशियाच्या दारात येऊन उभा राहिल, असे त्यांना वाटत आहे. त्याबाबत कोणतीही तडजोड करण्यास ते तयार नाहीत. त्यामुळे गेल्या दशकभरात युक्रेनच्या नाटो प्रवेशाबाबत काहीही घडू शकले नाही. रशिया आण पुतीन यांचा युक्रेनला असलेला विरोध एवढ्यावर संपत नाही. त्याला आर्थिक संसाधने आणि युक्रेनमधील प्रचंड खनिज संपत्ती यांचीही मोठी किनार आहे.
युरोपातील सध्याच्या स्थितीत माहित असणारा सर्वात मोठे गॅसचे राखीव साठे युक्रेनमध्ये आहे. रशियाचे आशियातील गॅससाठे विचारात घेतले तर रशियाकडे सर्वाधिक गॅससाठे आहेत. पण, युक्रेनचा विचार केला तर त्या देशाकडे सध्या माहित असलेला गॅस साठा 1.09 ट्रिलियन घनफूट एवढा आहे. त्याची किंमत कल्पनेपलीकडची आहे.
सुदैवाने किंवा दुर्दैवाने सोविएत महासंघ अस्तित्वात असताना 1970 च्या दशकात सायबेरियातून मोठ्या प्रमाणावर गॅस काढण्यात आला आणि त्यावर रशिया आणि युक्रेनची गरज भागत होती. त्यामुळे युक्रेनमधील गॅससाठे अबाधित राहिले. सध्या युरोपातील गॅसच्या गरजेपैकी 40 ते 50 टक्के गरज रशियाकडून भागवली जाते. एकट्या जर्मनीची गॅसची 55 टक्के गरज रशिया भागवतो आणि हा गॅस युक्रेनमधून जाणाऱ्या वाहिनीद्वारे पुरवण्यात येतो. त्याबद्दल युक्रेन रशियाकडून वहनशुल्क आकारते.
नैसर्गिक वायूबरोबरच कोळसा, पोलाद, टायटॅनियम आणि अन्य धातूव्यतिरिक्त कच्च्या मालाचे मोठे साठे युक्रेनमध्ये आहेत. रशिया आणि युक्रेनदरम्यान संघर्ष उडालाचा तर त्याचा परिणाम कोळसा आणि उर्जानिर्मिती क्षेत्रावर होणार आहे. अनेक देशांच्या कोळसा पुरवठ्याला मोठा फटका बसण्याची चिन्हे आहेत.
युक्रेनची निर्यात
* मका (4.77 अब्ज डॉलर)
* तेलबिया (3.5 अब्ज डॉलर)
* पोलाद खनिज ( 3.36 अब्ज डॉलर)
* गहू ( 3.11 अब्ज डॉलर)
* कच्चे पोलाद (2.55 अब्ज डॉलर)
* यातील रशियालाच होणारी निर्यात 4.69 अब्ज डॉलर एवढी आहे. त्या पाठोपाठ चीन (3.94 अब्ज डॉलर), जर्मनी (3.08 अब्ज डॉलर), * * पोलंड (2.75 अब्ज डॉलर) यांचा समावेश होतो.
• 2019 मध्ये युक्रेन हा खनिज पोलादाच्या निर्यातीत जगात पाचव्या क्रमांकाचा देश ठरला.
• सध्या जगात टायटॅनियम आणि लिथियमची मोठी मागणी आहे. त्याचे मोठे साठे युक्रेनमध्ये आहेत. त्याच्या उत्खननालाही अद्याप सुरवात झालेली नाही.
• या साठ्यांसाठी सध्या ऑस्ट्रेलिया आणि चीनमध्ये मोठी स्पर्धा चालू आहे. सर्वांना युरोपातील लिथिमय उद्योगांवर वर्चस्व मिळवायचे आहे.
• वीजेवर चालणाऱ्या वाहनांमध्ये लिथिमय हा महत्त्वाचा घटक असतो. त्यामुळे बहुसंख्य वाहन उत्पादक कंपन्यांची जगभरातील लिथियमच्या साठ्यांवर नजर आहे.
• जगातील टायटॅनियमच्या साठ्यांपैकी तब्बल 20 टक्के साठे एकट्या युक्रेनमध्ये आहेत.
• 2021 मध्ये टायटॅनियमची सर्वाधिक निर्यात चीनला (24.4 टक्के), रशियाला (15.3 टक्के), तुर्कस्तानला (14.5 टक्के)
• टायटॅनियमचा पुरवठा विस्कळीत झाला तर त्याचा मोठा फटका विमान उत्पादक कंपन्यांना बसू शकतो.
• अन्नसुरक्षा – रशियाने युक्रेनवर आक्रमण केलेच तर अनेक देशांमध्ये अन्नसुरक्षेचा प्रश्न निर्माण होऊ शकतो. कारण युक्रेनमधून गहू आणि मका मोठ्या प्रमाणात निर्यात केला जातो. युक्रेनमधील मक्याच्या वार्षिक निर्यातीपैकी 40 टक्के मका आखातातील देश आणि अफ्रिकेतील देशांमध्ये निर्यात केला जातो.