“एव्हरीथिंग इज फेअर इन लव्ह अँड वॉर’ असे म्हटले जाते. या वाक्प्रचाराची एक बाजू किती काळी आहे हे अधोरेखित करणारी घटना मंगळवारी रात्री घडली. गाझा शहरातील अलहली रुग्णालयावर झालेल्या बॉम्बस्फोटात किमान 500 जणांचा मृत्यू झाला. इस्रायलच्या वेढ्यामुळे रुग्णालयातील वैद्यकीय सुविधांची अवस्था अतिशय वाईट झाली असल्यामुळे, त्यांच्या समोरील आव्हान अधिकच वाढले आहे. या रुग्णालयामधील स्फोटामुळे पश्चिम आशियाई देशांमध्ये साहजिकच संतापाची लाट उमटली आहे. इस्रायलच्या हवाई हल्ल्यानेच रुग्णालयात स्फोट झाल्याचा आरोप “हमास’ने केला असून, इस्रायलने तातडीने हा आरोप फेटाळूनही लावला आहे.
इस्लामिक जिहाद या पॅलेस्टिनी अतिरेकी संघटनेने डागलेले रॉकेट दिशा भरकटून रुग्णालयावर आदळले, असा दावा इस्रायलच्या सैन्याकडून करण्यात आला. इस्रायलच्या हवाई हल्ल्याने हा स्फोट झाला असता, तर घटनास्थळी मोठा खड्डा पडला असता. पण असा कोणताही खड्डा तिथे पडलेला नाही, अशी माहिती लष्कराच्या प्रवक्त्यांनी दिली. मात्र, युद्धामध्ये सामान्य माणसाच्या जीवनाची होरपळ कशी होते, हे या घटनेतून दिसून आले. हमासने इस्रायलवर केलेला हल्ला किंवा प्रत्युत्तरादाखल इस्रायलने पॅलेस्टाइनमध्ये गाझापट्टीवर केलेली बॉम्बफेक यामुळे गोरगरीब वर्ग, महिला, लहान मुले, वृद्ध या सर्वांना अतोनात त्रास सहन करावा लागत आहे. युद्धात प्रत्येक गोष्ट वाजवी किंवा क्षम्य असते, असे कसे म्हणता येईल? पूर्वी हिरोशिमा किंवा नागासाकी येथे केलेल्या अणुबॉम्बफेकीचे कोणीही समर्थन करू शकत नव्हते.
अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष बायडेन यांनी इस्रायलमध्ये जाऊन पंतप्रधान बेंजामिन नेतान्याहू यांची भेट घेतली आणि तातडीने गाझापट्टीतील स्फोट इस्रायलने घडवून आणले नसल्याचे प्रमाणपत्रही बहाल केले. इस्रायल आणि पॅलेस्टिनी लोक या दोघांनाही प्रतिष्ठेने व शांततेतच सुरक्षितपणे जगता यावे, यासाठी द्विराष्ट्रीय तोडग्याला पाठिंबा असल्याचे बायडेन यांनी जाहीर केले; परंतु इस्रायलवर असे हल्ले होतील, याची माहितीदेखील अमेरिकेतील सीआयए वगैरे गुप्तचर संस्थांना नव्हती. इस्रायलला आत्मसुरक्षेचा अधिकार आहे, असे समर्थन आज अमेरिका करत असली, तरीदेखील अंदाधुंदपणे प्रतिहल्ले करताना आणि 24 तासांत तेथील नागरिकांनी तेथून निघून जावे, असा इशारा देताना इस्रायलने माणुसकी दाखवली नाही. हमास ही दहशतवादी संघटना असून, तिचे व तिच्या कृत्यांचे समर्थन कोणीही करू शकणार नाही. परंतु तिला वेसण घालताना निरपराध जनतेला त्याची किंमत मोजावी लागू नये, याची काळजी घ्यायला अमेरिकेने इस्रायलला सांगायला हवे होते.
वेस्ट बॅंकमधील अलअक्सा मशिदीचा भाग इस्रायली सैनिकांनी व्यापला, तेव्हा बायडेन यांनी नेतान्याहू यांचे कान टोचण्याची गरज होती; परंतु ते घडले नाही आणि त्यामुळे हमासचे माथे फिरले आणि त्यांनी हा हल्ला केला. या असमर्थनीय हल्ल्याची ही पार्श्वभूमी लक्षात घेतली पाहिजे. आता रुग्णालयातील स्फोटामुळे पश्चिम आशियाई देशांमध्ये साहजिकच संतापाची एकच लाट निर्माण झाली आहे. त्यामुळे बायडेन यांना आपला जॉर्डनचा दौराही रद्द करावा लागला. युद्धग्रस्त गाझा आणि पश्चिम किनारपट्टीसाठी अमेरिकेने 10 कोटी डॉलर्स मदतीची घोषणा केली असली, तरी त्यामुळे झालेले प्रचंड नुकसान काही भरून येणार नाही. गाझामधून चंबूगबाळे आवरून, इजिप्तच्या दिशेने निघालेल्या लोकांना इजिप्तही आपल्याकडे थारा द्यायला अद्याप तयार झालेला नाही. आणखी धक्कादायक बाब म्हणजे, गाझापट्टीत मानवतावादी मदत पोहोचवणे शक्य व्हावे, यासाठी युद्धविराम करावा, अशी सूचना करणारा ठराव संयुक्त राष्ट्रांच्या सुरक्षा परिषदेत मंजूर होऊ शकलेला नाही.
इस्रायलच्या स्वसंरक्षणाचा उल्लेख नसल्यामुळे नाराज असल्याचे कारण देत, अमेरिकेने त्याविरोधात नकाराधिकार वापरल्या कारणाने ठराव मंजूर होऊ शकला नाही. त्याआधी सोमवारी रशियाने युद्धामध्ये मानवतावादी युद्धविरामाचा ठराव मांडला. पण त्यात हमासचा उल्लेख नव्हता. वास्तविक अमेरिका असो किंवा रशिया, या दोन्ही बाजूंनी आपापले एकतर्फी राजकारण बाजूला ठेवून तोडगा काढण्याच्या दृष्टीने ताबडतोब प्रयत्न केले पाहिजेत. कारण येथे लाखोंच्या जगण्या-मरण्याचा प्रश्न आहे. तेथे हजारो लोक जखमी झाले आहेत आणि लाखो लोक बेघर झाले आहेत. किमान त्यांच्या जीवाचा विचार करून, कोणत्याही परिस्थितीत त्यांना तातडीची मदत पोहोचवणे आवश्यक आहे. लवकरच थंडी येणार असून, अशा वातावरणात सुरक्षित आसरा न मिळाल्यास आणि उपचारांची व खाण्यापिण्याची सोय न झाल्यास कित्येक लोक नाहक मरतील, हे लक्षात घेतले पाहिजे.
किमान महिला व त्यांच्या कच्च्या-बच्चांचा विचार करण्याची आवश्यकता आहे. ट्रम्प राजवटीत इस्रायल आणि अरब राष्ट्रांच्या दरम्यान शांतता व सहकार्याचा करार करण्यात आला आणि त्यात मुख्यतः सौदी अरेबियाने पुढाकार घेतला. या प्रक्रियेस अमेरिकेचा आशीर्वाद होता; परंतु त्यामुळे अरब देशांनी पॅलेस्टाइनच्या स्वतंत्र राष्ट्रीय आकांक्षाच्या मुद्द्याकडे दुर्लक्ष करून इस्रायल व अमेरिकेचे लांगुलचालन सुरू केले आहे, अशी भावना पॅलेस्टाइनमध्ये वाढीस लागली. त्यामुळेच “हमास’सारख्या कट्टर संघटनेला समर्थन प्राप्त झाले. हीच भावना अन्य देशांतही वाढीस लागली, तर तेथील सत्ताधाऱ्यांनादेखील इस्रायलच्या विरोधातील कडवी भूमिका घ्यावी लागेल. आपल्या शेजारील पाकिस्तानसारख्या देशात कोणत्याही नेत्याने अमेरिकेच्या बाजूने भूमिका घेणे तेथे मान्य केले जात नाही.
जॉर्ज डब्ल्यू बुश यांच्या नेतृत्वाखालील अमेरिकेच्या दहशतवादविरोधी लढाईस पाकिस्तानचे तत्कालीन अध्यक्ष परवेझ मुशर्रफ यांनी पाठिंबा दिला. तेव्हा त्यांना पाकमधूनच प्रचंड विरोध झाला. मुशर्रफ यांच्या हत्येचेही प्रयत्न झाले. या सर्व पार्श्वभूमीवर, पॅलेस्टाइनच्या मूळ प्रश्नावर तोडगा काढण्यासाठी इस्रायलला राजी करणे, तेथील लोकशाहीवादी पक्षांना अधिक समर्थन देणे आणि “हमास’लाही हिंसाचारापासून रोखणे, यासाठी अमेरिकेनेच पुढाकार घेतला पाहिजे. परंतु आज अमेरिकेकडे जिमी कार्टर, बिल क्लिंटन किंवा बराक ओबामा यांच्यासारखे द्रष्टे नेतृत्व नाही आणि हीच खरी दुर्दैवाची बाब आहे.