– हिमांशू
पिढी अर्थात जनरेशन हा एक सापेक्ष शब्द असावा असं पूर्वी वाटायचं. ‘आमच्या सात पिढ्या’ याचा अर्थ एखाद्या घराण्याच्या सात पिढ्या, असाच घेतला जायचा. संपूर्ण समाजाची म्हणून एक ‘जनरेशन’ असते आणि त्यांना नावंही असतात हे ङ्गार उशिरा कळलं. ही ‘सामूहिक पिढी’ बदलली हे कोण ठरवतं आणि नव्या पिढीचं बारसं कोण करतं, हे मात्र अद्याप समजू शकलेलं नाही. या ‘नामधारी’ पिढ्यांविषयी थोडं खोलात गेलं, तर पिढी बदलण्याचा कालावधी एकसमान नसतो, हे लक्षात येतं.
उदाहरणार्थ, ‘ग्रेटेस्ट जनरेशन’ नावाची पिढी 27 वर्षं टिकली तर ‘जनरेशन एक्स’ पंधरा वर्षांत संपुष्टात आली. ‘मिलेनियल्स’ सोळा वर्षांची होती तर सध्याची ‘जनरेशन अल्ङ्गा’ अवघी बारा वर्षेच राहील, असं आधीच गृहित धरलं गेलंय. सामूहिकरीत्या होणारे मोठे बदल लक्षात घेऊन हे सगळं निश्चित केलं जात असावं, असं गृहित धरलं तर ते बदल नेमके कोणते आणि ते ठरवतं कोण, असे प्रश्न पडतात. थोडं बारकाईनं पाहिलं तर ठळकपणे लक्षात येणारा बदल म्हणजे भाषा.
काही वर्षांपूर्वी नव्या पिढीला वडीलधार्यांसमोर बोलण्यासाठी सांकेतिक भाषा तयार करावी लागायची आणि आता नव्या पिढीची मूळ भाषाच पालकांना कळत नाही, हे जाणवल्यावाचून राहत नाही. शब्दांना परंपरेनं चिकटलेले संदर्भही बदललेत. प्रेम वाटणं आणि प्रेमात पडणं वेगवेगळं मानलं जातंय. मनाजोगं काम करणार्याला हल्ली सहज म्हणून ‘लव्ह यू’ म्हटलं जातं. कुठल्याही लाडक्या व्यक्तीला ‘डार्लिंग’ म्हटलं जातं. पण ‘जनरेशन’ बदलली म्हणून मानसिकता बदलेलच असं नाही. कायदेही पिढीनुसार बदलत नाहीत आणि मग गोंधळ उडतात.
प्रेमाच्याच ‘भाषे’चे हे दोन समकालीन नमुने पाहा. बायको नवर्यावर प्रेम करतेच; पण नवर्याला हवं तेव्हा ते व्यक्त केलंच पाहिजे… तेसुद्धा शब्दांत… ही कुठली सक्ती? पुण्यातल्या एका पतीदेवांनी मेहुणीला भेटायला गेलेल्या आपल्या पत्नीला ङ्गोन केला आणि ‘आय लव्ह यू’ म्हणण्याची ‘प्रेमळ सक्ती’ केली. बायकोच्या आसपास बरीच मंडळी असल्यामुळं तिने नकार दिला. पतीदेवांचा पारा चढला आणि तो थेट मेहुणीच्या सोसायटीत पोहोचला. ङ्गोनवरून प्रेम व्यक्त करण्यास नकार देणार्या पत्नीला त्याने बांबूनं झोडपायला सुरुवात केली.
तिला एका झाडावर आदळलं, असं यासंदर्भात दाखल झालेल्या तक्रारीत म्हटलंय. कुणीही कुणालाही म्हणण्याइतकं ‘लव्ह यू’ कॉमन झालेलं असलं तरी ते ‘कधीही’ म्हणता येत नाही, हा बोध घेतलेला बरा. त्याचप्रमाणंप्रेमसूचक शब्द आजकाल कुणीही कुणालाही उद्देशून म्हणत असलं तरी ते ‘कुठंही’उच्चारून चालत नाहीत.
‘डार्लिंग’ शब्द ‘सहज म्हणून’ उच्चारता येणार नाही, हे कोलकता उच्च न्यायालयाच्या पोर्ट ब्लेअर खंडपीठानंस्पष्ट केलंय. अनोळखी व्यक्तीला ‘डार्लिंग’ म्हणणं हा लैंगिक छळ असल्याचं कोर्टाने म्हटलंय. महिला पोलीस अधिकार्याला उद्देशून एका वाहनचालकाने हा शब्द वापरला होता आणि ‘चलान ङ्गाडायला आलीस का,’ असंही विचारलं होतं. महाशय दारूच्या अंमलाखाली होते; पण ते शुद्धीत असते तरी शिक्षा दिलीच असती, असं सांगून कोर्टानं नव्या जनरेशनला जुन्या कायद्याचाझटका दिलाय. तात्पर्य, संयम हाच सर्वकालीन पर्याय..!