– अरुणा सरनाईक
इतरांना “माईंड युवर टंग’, “माईंड युवर बिझनेस’ असं म्हणणारे आपण आपल्या स्वतःला कधीही “माईंड युवर माईंड’ असं धमकावत नाही. खरे तर स्वतःला वयाच्या दर टप्प्यावर माईंड करायलाच हवं. म्हणजेच तोल सांभाळायला हवाच हवा.
ओळखीचा शब्दप्रयोग आहे ना! आपण रोजच्या जीवनात हा शब्दप्रयोग वापरतो, पण स्वतःसाठी नाही तर इतरांसाठी. माईंड युवर बिजनेस, माईंड युवर टंग… खूप राग आला की माणूस इंग्रजीचा आधार घेतो. असे शब्द व असे वाक्य वापरतात की, अगदी रोजच्या रोज इंग्रजी बोलत असावेत असे वाटते. पण आपण आपल्या स्वतःला कधीही “माईंड युवर माईंड’ असं धमकावत नाही. खरं तर स्वतःला मॅनेज करणे फार कठीण आहे. लोकांचं समुपदेशन आपण सहजगत्या करून जातो, पण स्वतःचं समुपदेशन ज्याला आत्मचिंतन असंही म्हणता येईल, ते कधीच करत नाही. वयाच्या कोणत्याही टप्प्यावर समुपदेशनाची जशी इतरांना गरज असते, तशीच स्वतःलासुद्धा गरज असतेच असते. पण आपण त्या गरजेकडे डोळेझाक करतो, नाकारत जातो. बेगडी, खोटी कारणे देत स्वतःलाच वाचवत जातो.
मात्र, आज त्या सगळ्यांची गरज निकड ठरू पाहते. समाजात, संबंधात आज जो विसंवाद वाढू लागला आहे, त्यामागील कारण उपाययोजना आपल्या जवळच असतात. अगदी कस्तुरी मृगासारख्या. कस्तुरी त्याच्यातच असते. तिच्या गंधाने ते हरीण सैरभैर होऊन जाते. शोधत राहते. त्याचं सैरभैर होणं, वेड होणं शेवटी दमछाक होऊन शेवटच्या वेळी हरिणाला आपल्या जवळील कस्तुरीचे भान येतं. हे भान येणं त्याचा भाग्योदय आहे. स्वतःला समजून न घेणं हा त्याचा वीक पॉईंट. ही बाब जेव्हा त्याच्या लक्षात येते तेव्हा त्याला त्याचा काहीच उपयोग होत नाही. कारण, त्यावेळी त्याची एक्झिट ठरलेली असते. त्या पश्चातबुद्धीचा काहीच उपयोग होत नाही. तसंच काहीसं आपलं व्हायला लागलेलं आहे.
स्वतःला वयाच्या दर टप्प्यावर माईंड करायलाच हवं. म्हणजेच तोल सांभाळायला हवाच हवा. हा “तोल’ शब्द दिसतो अगदी दोन अक्षरांचा. पण त्याची व्याप्ती खूप जास्त आहे. बोलण्याचा तोल, वागण्याचा तोल, परस्परसंबंधाचा तोल… असा बहुआयामी व्यक्तिमत्त्वाचा हा शब्द आपल्या सतत अबोलपणे सोबत असतो. वारंवार सावध करीत असतो. वेडंवाकडं वागताना आपलेच मन ही सगळी उदाहरण देऊन आपल्याला माईंड करण्याचा प्रयत्न करीत असतो. न दिसणारा हा अवयव आपल्या जन्मापासून नव्हे तर आईच्या पोटात असल्यापासून आपल्या सर्व इच्छा पूर्ण करीत असतो. तो तेव्हा आपल्या आईचं मन ताब्यात घेतो आणि मग आजूबाजूचे लोक आईच्या मनासारखं वागण्याचा प्रयत्न आनंदाने करताना दिसून येतात.
अगदी शेवटी मरतानासुद्धा तुमच्या मनात काय आहे, हा प्रश्न अगदी मरणासन्न व्यक्तीच्या तोंडाजवळ कान नेऊन विचारला जातो. काही मनात राहिलं आहे का, हे जाणून घेण्याचा तो प्रयत्न असतो. जन्मभर आपल्या मनासारखं वागवून शेवटी काहीतरी मनात उरतंच. शेवटच्या क्षणी ते आपण सांगण्याचा प्रयत्न करीत असतो. समोरच्याला शब्द समजत नसले तरी धडपडत असतो. थोडक्यात, “माईंड अवर माईंड’ या मंत्राचा जप नित्य करावा. खूपशा समस्या संपतील. वाढत्या वयाबरोबर कोणाची मनं कशी समजूतदार होतात. स्वतःचं मनच
स्वतःला मॅनेज करता आलं तर खूपशा समस्या आपोआपच संपतील. म्हणजे ज्या आपण स्वतः निर्माण केलेले आहेत त्या तर नक्कीच संपतील.
आज प्रत्येकजण अशा मनाच्या संभ्रमावस्थेत चाचपडतोय. कोणत्याही वळणावर ही अवस्था आपली साथ सोडत नाही. मग ते बाल वय असो, किशोर वय असो, तरुण वय असो की प्रौढ वय. मन हा तुमचा एकमेव साथीदार समजा. सात जन्माचा सोबती. ही संभ्रमावस्थाही तुमचा कायमचा जोडीदार असते. हे आहे म्हणून जीवन आहे, प्रश्न आहेत, समस्या आहेत, अहंकार आहे, दुःख आहे; पण हे जीवनाचे अविभाज्य घटक आहेत. या सर्वांवर मात करू शकत नाही. म्हणूनच त्यांच्याशी मैत्री करा. कुणीतरी म्हटलं आहे ना शत्रुत्व संपवायचे असेल तर त्याच्याशी मैत्री करा. आपल्या मनाचे शत्रुत्व संपवा. माईंड अवर ओन माईंड हा मंत्र जपा. अगदी 100 टक्के जरी नाही तरी पाच टक्के यशस्वी झालात ना तरी चालेल. तुमच्या बऱ्याच गोष्टी नियंत्रित होतील. समस्या, दुःख संपणार नाहीत; पण त्याच्याशी लढायची थोडी ताकद मन नक्कीच देईल. न दिसणारे मन पण सतत भासमान असणार.
पदोपदी अस्तित्व दर्शवणारे मन सर्वात मोठा अवयव आहे. पण त्याचं समुपदेशन करा. त्याला काही प्रमाणात माईंड करा. “मन करा रे प्रसन्न’ हा मूलमंत्र सतत जपा. आणखी एक गंमत, “माझ्या मनात असं करायचं होतं’ हे वाक्य दिवसातले काही क्षण डिलीट करा. मग बघा मजा. अहो शरीर पिसासारखं हलकं होतं. एखाद्या सेकंदाचे हे हलकेपण दिवसभरासाठी ताजेपणा देऊन जातो. लोकांना माईंड युअर बिजनेस म्हणण्यापेक्षा स्वतःच्या मनाला म्हणा माइंड युवर माईंड. प्रेमात असतो ना तेव्हा आपल्या जगाची संख्या दोनच असते. एक तो आणि एक ती. आपण मात्र ही प्रेमकथा विफल ठरल्यावर जगसंख्या एकटी एकच राहते. मग स्वतःच्याच मनाला सांभाळा. मॅनेज करा. प्रेम आपल्यासोबत संपणार. या प्रेमकथेची संख्या कायम दोनच राहणार. आपण असेपर्यंत!