Ozone pollution : भारतासह जगभरात ओझोन प्रदूषणाचा धोका वाढत आहे. हवामान बदल आणि वायू प्रदूषण कमी करण्याकडे वेळीच लक्ष न दिल्यास पुढील दोन दशकांत ओझोनमुळे होणाऱ्या मृत्यूंची संख्या लक्षणीयरित्या आणखी वाढणार असल्याचा इशारा नव्या अभ्यासात शास्त्रज्ञांनी दिला आहे.
स्टेट ऑफ ग्लोबल एअरच्या आकडेवारीनुसार, ओझोन प्रदूषणाचा सर्वाधिक धोका भारताला आहे. ओझोन प्रदूषणामुळे भारतात दरवर्षी 1,68,000 लोकांचा अकाली मृत्यू होत असल्याचे समोर आले आहे. जगातील ओझोनमुळे होणाऱ्या मृत्यूंपैकी 46 टक्के मृत्यू ओझोनच्या प्रदूषणामुळे होत आहेत. भारतानंतर चीनमध्ये सर्वाधिक ९३,३०० मृत्यू झाले आहेत. कारण दोन्ही देशांमध्ये ओझोन प्रदूषणाची पातळी खूप जास्त आणि लोकसंख्याही जास्त आहे.
2019 मध्ये ओझोनच्या संसर्गामुळे जगभरात अंदाजे 3,65,000 लोकांचा मृत्यू झाला होता. हा आकडा जगभरातील COPD (क्रॉनिक ऑब्स्ट्रक्टिव्ह पल्मोनरी डिसीज) मुळे होणाऱ्या मृत्यूंपैकी अंदाजे 11 टक्के आहे. याचा अर्थ सीओपीडीमुळे होणाऱ्या प्रत्येक 9 पैकी 1 मृत्यूसाठी ओझोन जबाबदार आहे.
सीओपीडी रुग्णांना सर्वाधिक धोका
COPD हा एक गंभीर आजार आहे जो फुफ्फुसांवर परिणाम करतो आणि श्वास घेण्यास त्रास देतो. सीओपीडीची मुख्य कारणे म्हणजे धूम्रपान आणि दमा आहे. याशिवाय वाढते प्रदूषण हेही या आजाराचे प्रमुख कारण ठरत आहे. ओझोनच्या संपर्कात आल्याने सीओपीडीचा धोका आणखी जास्त वाढतो.
ओझोन हा वायु प्रदूषक आहे जो फुफ्फुसांना नुकसान पोहोचवू शकतो. सीओपीडी असलेल्या लोकांमध्ये, ओझोनच्या संपर्कात आल्याने श्वास लागणे, खोकला आणि छातीत घट्टपणा यासारखी लक्षणे वाढू शकतात. यामुळे हॉस्पिटलायझेशन आणि मृत्यूचा धोका देखील वाढू शकतो.
ओझोन प्रदूषण म्हणजे काय?
ओझोन हा वायूचा एक थर आहे जो सूर्याच्या हानिकारक अल्ट्राव्हायोलेट (UV) किरणांना पृथ्वीवर येण्यापासून रोखतो. हा वायू हलका निळा रंगाचा आहे. पृथ्वीवरील मानव आणि सागरी प्राण्यांच्या जीवनासाठी ओझोनचा थर अत्यंत महत्त्वाचा आहे. हे पृथ्वीच्या वातावरणात जमिनीपासून 10 किमी ते 50 किमी उंचीवर आढळते.
आता हा ओझोन जमिनीवर पोहोचला तर ते धोकादायक होऊन प्रदूषणाला कारणीभूत ठरते. जेव्हा वातावरणातील ओझोनचे प्रमाण सामान्यपेक्षा जास्त होते तेव्हा ओझोन प्रदूषण होते. मग हे ओझोन प्रदूषण मानवी आरोग्यासाठी आणि पर्यावरणासाठी घातक ठरू शकते.
अभ्यासानुसार, जगातील 20 सर्वाधिक लोकसंख्या असलेल्या 15 देशांमध्ये गेल्या दशकात ओझोन प्रदूषणामुळे होणाऱ्या मृत्यूंमध्ये वाढ झाली आहे. विशेष म्हणजे या देशांमध्ये ओझोनची पातळी याच काळात थोडीशी वाढली. मग मृतांची संख्या का वाढली? तर याचे मुख्य कारण म्हणजे लोकसंख्या वाढणे, विशेषत: वृद्धांची संख्या वाढणे हे यामागचे कारण आहे.
जागतिक आरोग्य संघटनेने वायू प्रदूषणाबाबत जगाला अनेकदा इशारा दिला आहे. असा अंदाज आहे की जगातील 99% लोकसंख्या खराब हवेचा श्वास घेण्यास भाग पाडते. यामुळे दरवर्षी सुमारे 70 लाख लोकांना आपला जीव गमवावा लागत आहे. यापैकी 90% मृत्यू हे कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये होतात.
संयुक्त राष्ट्राचे सरचिटणीस अँटोनियो गुटेरेस यांनी एका निवेदनात म्हटले होते की, स्वच्छ हवा आणि स्वच्छ वातावरणात श्वास घेणे हा प्रत्येक व्यक्तीचा मूलभूत अधिकार आहे. मात्र वायू प्रदूषणामुळे कोट्यवधी लोकांचा हक्क हिरावला जात आहे. या धोक्याचा सामना करण्यासाठी प्रदूषण होणार नाही अशा वाहनांचा वापर करा.असे त्यांनी म्हटले होते.
ओझोन प्रदूषणामुळे कोणत्या आजारांना धोका आणि त्यावर उपाय काय ?
ओझोन प्रदूषणामुळे श्वसनाचा त्रास वाढू शकतो. ओझोनमुळे फुफ्फुसात जळजळ होते, ज्यामुळे दम्याचा त्रास वाढू शकतो. ओझोनमुळे वायुमार्गात जळजळ होते, ज्यामुळे व्हायरल आणि बॅक्टेरियाच्या संसर्गाचा धोका वाढतो. ओझोन रक्तदाब वाढवू शकतो आणि हृदयावर दाब निर्माण होऊ शकतो, ज्यामुळे हृदयविकाराचा धोका वाढतो. लहान मुले, वृद्ध, गरोदर महिला आणि आधीच श्वसनाच्या आजाराने ग्रस्त असलेल्या लोकांनी ओझोन प्रदूषणाबाबत अधिक सावधगिरी बाळगली पाहिजे.