पुणे, दि. 16 (डॉ. राजू गुरव) – सिग्नलवर, बसथांब्यांवर भिक्षेकराने हात पुढे केला, की भल्याभल्यांची नाकं मुरडतात; पण त्याच भिक्षेकरांना “आपलेसे’ करीत, त्यांच्या झोळीत पुनर्वसनाचं चांदणं टाकण्याचं अनोखं काम फुलेनगर येथील “भिक्षेकरी स्वीकार केंद्रा’च्या माध्यमातून पुण्यात सुरू आहे. शासकीय यंत्रणांच्या माध्यमातून या केंद्रातील अधिकारी-कर्मचाऱ्यांनी “भिक्षेकरीमुक्त पुणे’चा विडा उचलला आहे. यासाठी खास कृती आराखड्याची गरज असल्याचे येथील अधिकारी सांगतात…
पोटाच्या खळगीसाठी अनेकांना परिस्थिती आणि व्यसनाधीनतेतूनच हाती कटोरा घ्यावा लागतो. त्यांच्या उदरनिर्वाहाची नौका वल्हावते ती भिक्षेतूनच. यामध्ये लहान मुलांबरोबरच वृद्धांचाही समावेश असतो. प्रामुख्याने शहरातील सिग्नल, बसथांबे, रेल्वे स्थानक तसेच गर्दीचे ठिकाण हे त्यांचे कार्यक्षेत्र. शहरात नाही म्हटलं तरी या भिक्षेकरांची संख्या मोठी आहे. तथापि, भिक्षेकरी स्वीकार केंद्राच्या माध्यमातून ही संख्या काही प्रमाणात का होईना, अटोक्यात राहण्यास मदत झाली आहे.
पुण्यात मागील सात वर्षांत तब्बल 1,318 भिक्षेकऱ्यांना फुलेनगर भिक्षेकरी स्वीकार केंद्रात दाखल करण्यात आले. या भिक्षेकऱ्यांचे समुपदेशन करण्याबरोबरच त्यांना स्वयंरोजगाराभिमुख कौशल्य प्रशिक्षण देण्याला प्राधान्य देण्यात येते. या माध्यमातून भिक्षेकऱ्यांचे विकासात्मक पुनर्वसन सुुरू आहे.
पोलिसांमार्फत भिक्षेकऱ्यांना पकडून न्यायालयात हजर केले जाते. त्यानंतर न्यायालयाकडून त्यांना भिक्षेकरी स्वीकार केंद्रात पुनर्वसनासाठी पाठविण्यात येते. सर्वसाधारणपणे एक वर्ष त्यांना या केंद्रात ठेऊन त्यांना रोजगारक्षम बनवले जाते, त्यांच्यात सुधारणा झाल्यास त्यांना कुटुंबाकडे सोपविले जाते.
महिला व बालविकास आयुक्तालयाअंतर्गत फुलेनगर येथे 1986 पासून “भिक्षेकरी स्वीकार केंद्र’ कार्यरत आहे. येथे 100 पुरुष व 15 महिला भिक्षेकरी यांच्या पुनर्वसनाची व्यवस्था आहे. सध्या, येथे 28 पुरुष व 1 महिला असे एकूण 29 भिक्षेकरी आहेत. या केंद्राचे कामकाज अधीक्षक एस. पी. सांगळे, पर्यवेक्षिका रोहिणी जावळे, अनघा दवणे यांच्या नेतृत्वाखाली सुरू आहे. केंद्राच्या विस्तारासाठी नवी इमारत उभारण्याच्या हालचाली सुरू आहेत. तर, नागरिकांनीही भिक्षेकऱ्यांना भिक्षा देण्याऐवजी त्यांचे प्रबोधन करावे. त्यांना सवय लागू देऊ नये. सामाजिक घटक म्हणून आपणच प्रयत्न करावेत, अशी अपेक्षाही व्यक्त होत आहे.
वस्तू उत्पादनाचे प्रशिक्षण
भिक्षेकऱ्यांना स्वत: काही रोजगार करता यावा यासाठी त्यांना झाडू-खराटे तयार करणे, कपडे शिलाई, बागकामाद्वारे रोपे तयार करणे, स्वयंपाक आदींचे विशेष मोफत प्रशिक्षण देण्यात येते. वर्षाला सुमारे तीन लाखांपर्यंत झाडू-खराटे तयार करून त्याची शासकीय कार्यालये व संस्थांना विक्री केली जाते.
मोफत जेवण, कपडे…
भिक्षेकऱ्यांना मोफत सकस आहार व कपडे पुरविले जातात. आरोग्य शिबिरांच्या माध्यमातून त्यांना वैद्यकीय सुविधांचा लाभही मिळवून दिला जातो. स्वयंसेवी संस्था, सामाजिक संस्था व संघटना, दानशूर व्यक्ती यांच्याकडूनही या केंद्राला अन्नधान्य, कपडे व अन्य वस्तूंच्या रूपात मदतही केली जाते.