मेघश्री दळवी
ग्लोबल वॉर्मिंग आणि वातावरणातला वाढता कार्बन याबाबत सतत धोक्याच्या घंटा वाजत आहेत. अशा परिस्थितीत गेल्या वर्षातली एक सकारात्मक बातमी म्हणजे ब्रिटनने आपलं कार्बन उत्सर्जन थेट 44 टक्क्यांनी घटवलं आहे. कोविड-19 महासाथीचा चोहोबाजूने तडाखा सुरू असतानाही हे साध्य करून दाखवणं निश्चितच कौतुकास्पद आहे.
ऊर्जानिर्मितीच्या पारंपरिक स्रोतापैकी कोळसा वापरून औष्णिक ऊर्जा निर्माण करणं हे सोपं असतं. पण याच स्रोतामुळे वातावरणात प्रचंड प्रमाणात कार्बन डायऑक्साइड वायू सोडला जातो. त्यामुळे आपलं कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यासाठी औष्णिक ऊर्जाकेंद्र बंद करत जाण्याचा मार्ग अनेक देश वापरत आहेत. जर्मनी आणि ब्रिटन त्यात आघाडीवर आहेत. आपणही येत्या काळात काही अशी कोळसा वापरणारी विद्युतकेंद्र बंद करणार आहोत.
मागच्या उन्हाळ्यात ब्रिटनमधील विद्युतऊर्जेत कोळशावर चालणाऱ्या केंद्रांचा सहभाग शून्य होता. काही नैसर्गिक वायूवर चालणारी औष्णिक ऊर्जा केंद्र सोडली तर खनिज इंधन टाळण्यावर त्यांचा भर आहे. आज ते खनिज इंधन वापरून केवळ 2 टक्के ऊर्जानिर्मिती करतात. इतर पारंपरिक ऊर्जा केंद्रांच्या जोडीने सौरऊर्जा आणि पवन ऊर्जेचा तिथे चांगला वापर करून घेतलेला आहे. सर्व बाजूंनी समुद्राने वेढलं असल्याने सागरी ऊर्जेतही ब्रिटन पुढे आहे. भरती-ओहोटी आणि लाटांपासून तिथे सुमारे दहा गिगावॉट विद्युतशक्ती मिळते. सागरी वाऱ्याचा उपयोग करून घेणाऱ्या समुद्रातच उभारलेल्या दोन हजारांहून अधिक पवनचक्क्या तिथे एकूण पंधरा गिगावॉट विद्युतशक्ती देत आहेत.
गेल्या काही वर्षांमध्ये सौरऊर्जा स्वस्त होत चालली आहे. नवनवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करणाऱ्या सौर घटांची कार्यक्षमता देखील वाढते आहे. त्यामुळे हा स्रोत आर्थिक आणि पर्यावरणस्नेही, अशा दोन्ही पातळ्यांवर फायदेशीर ठरत आहे. अर्थात, उत्तर युरोपात सूर्यप्रकाश तुलनेने कमी असल्याने पूर्णपणे सौरऊर्जेवर अवलंबून राहता येत नाही. तरीही वैयक्तिक सौर घट बसवून ब्रिटनमधील अनेक घरं, शेती आणि खेडी ऊर्जेच्या बाबतीत स्वयंपूर्ण होऊ लागली आहेत. त्यामुळे उन्हाळ्यात सूर्यप्रकाश भरपूर मिळाला तर विद्युत ग्रिडची ऊर्जेची मागणी कमी होते. अशा वेळी कोळशावर चालणारी केंद्र बंद ठेवता येतात आणि मागच्या उन्हाळ्यात याच कारणाने ती बंद ठेवली होती.
कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यासाठी आता त्याचा पुढचा टप्पा आहे कारखान्यांमधून होणाऱ्या ग्रीनहाऊस वायूंचं उत्सर्जन कमी करण्याचा. त्यातही ब्रिटनचं मुख्य लक्ष्य फूड प्रोसेसिंग उद्योग आहेत. एकीकडे स्थानिक भाज्या आणि फळं ताजी घेऊन लगेच वापरावीत, गोठवलेल्या किंवा प्रक्रिया केलेल्या अन्नाचा वापर कमी करावा असा प्रचार सुरू आहे. तर दुसरीकडे या प्रक्रिया करताना उत्सर्जित होणाऱ्या वायूंचं प्रमाण घटवण्यासाठी कार्यक्षम यंत्रणा उभ्या राहत आहेत.कार्बन उत्सर्जन घटवताना अनेक वेगवेगळ्या मार्गांचा वापर करून ब्रिटनने इतर देशांना एक चांगला धडा घालून दिला आहे.