– शर्मिला जगताप
चित्रपटांचे पोस्टर बघण्याचा आनंद आजच्या पिढीला माहिती नसावा. मात्र, एक असा काळ होता, जेव्हा चित्रपटांची पोस्टर्स पाहण्यासही गर्दी होत होती. चित्रपटाचे पोस्टर पाहूनच अनेकांचे पोट भरत असे. एक-दोन आणे देऊन “खेळ’ पाहता येई. तेव्हा चित्रपटाच्या शो ला खेळ म्हणत हेही विशेष.
पॉपकॉर्न खात एसी मल्टीप्लेक्समध्ये निवांत बसून आज चित्रपट पाहिला जातो. मात्र, त्या काळी तुफान गर्दीत, मांडीला मांडी लावून, जागा मिळण्यासाठी प्रसंगी भांडणे, बाचाबाचीपर्यंत मजल जात होती आणि मूठभर फुटाणे खात चित्रपटाचा आनंद घेतला जात होता. तेव्हा चित्रपटाचे पोस्टर बघूनच चित्रपट घरंदाज, संस्कारी आहे की धार्मिक, ते चटकन लक्षात येई. नटीने पाश्चात्य कपडे घातले असेल तर त्या पोस्टरच्या आजूबाजूची गर्दी हटत नसे. मग चित्रपट पाहण्यासाठी जागा कशी पुरणार, याची कल्पनाच न केलेली बरी.
असे जादुई पोस्टर रंगवणारे जादुगार म्हणजे बाबुराव पेंटर. चित्रपटांची ही पोस्टर्स बाबुराव पेंटर यांची असत हे खूप मोठी झाल्यानंतर समजले. तेव्हाची पोस्टर्सवरील नट-नटी, चित्रपटांतील एखाद्या प्रसंगावरील चित्र अगदी हुबेहूब रेखाटले, रंगवलेले असत. खासकरून गावाकडे जत्रा-यात्रा भरतात, त्यावेळी काही मोजक्या चित्रपट टॉकीज तात्पुरत्या मोठ्या राहुटीसारखे “पाल’ उभारून तयार केली जात असत. आजही गावाकडे यात्रेत टॉकीजमध्ये जमिनीवर बसून चित्रपट पाहण्याचा “थाट’ आहे. टॉकीजच्या आत जाईपर्यंत पोस्टरवरून नजर हटत नसे. पोस्टरवरील प्रसंग चित्रपटात आला की, पुन्हा पोस्टरची आठवण होत असे. चित्रपट संपला की, पुन्हा पोस्टरकडे पाहून चित्रपटातील प्रसंग आठवले जात असत. काही दिवसांनी चित्रपट मनपटलावरून नाहीसा होत असे मात्र पोस्टर जसेच्या तसे समोर दिसत असे. आजही अनेक पोस्टर्स मनात घर करून आहेत.
आजच्या प्रिंटिंग, थ्री डी पोस्टरमध्ये तो जिवंतपणा दिसत नाही. कारण तेव्हा ही पोस्टर्स हाताने चित्र काढून रंगवली जात. यात मानाचे आणि सर्वोच्च स्थानी असलेले नाव म्हणजे बाबुराव पेंटर. त्यांच्या चित्रात तो जिवंतपणा दिसे. नायक-नायिका आपल्याशी जणू संवाद साधत आहेत, असे वाटे. पोस्टरमधील नायक-नायिकांच्या चेहऱ्यावरील हावभाव अगदी हुबेहूब असत. त्यांचे डोळे बोलके असत. पोस्टरकडे पाहात आपण तेथून डावी-उजवीकडे गेलो तरी पोस्टरमधील नायक-नायिका आपल्याकडेच पाहात असल्याचा भास होत असे. हे खूपच रोमांचकारी असे. त्याकाळी सर्वच चित्रपट पाहता येत नसले तरी सर्वच चित्रपटांचे पोस्टर्स पाहण्याचा आनंदच निराळा.
पोस्टरवर असलेला प्रसंग चित्रपटात कसा दाखविला गेला, त्या प्रसंगात काय काय घडले, ही सांगण्याची कला आज लोप पावली आहे. कारण आजकाल केवळ मनोरंजन एवढाच चित्रपटांचा उद्देश उरला आहे की काय, असे आजचे चित्रपट पाहून वाटते. त्याकाळी पोस्टर पाहूनच आपल्या पाल्यांनी चित्रपट पाहू की नये हे पालक ठरवित असत. एखाद्या धार्मिक चित्रपटाच्या पोस्टरवरील देवदेवतांचे चित्र पाहून लोक नकळत दोन्ही हात जोडायचे. तेव्हा समाजमनावर या पोस्टर्सचा चांगलाच पगडा होता.
आज बाबुराव पेंटर यांच्या जन्मदिनी (3 जून 1890) त्यांच्या अनेक कलागुणांपैकी एका कलेची आठवण.