– हिमांशू
‘आज सकाळपासून थोडं अस्वस्थ वाटतंय. मानसिक स्थिती चांगली नाही. खूपच उदास आणि निराश झाल्यासारखं वाटतंय. सबब मी आज कामावर येऊ शकत नाही,’ अशा शब्दांत कुणी रजेचा अर्ज लिहिला, तर बॉसच्या मनात काय विचार येईल? शंभरातले नव्वद बॉस ‘आता कायम याच मनस्थितीत राहा,’ असं कळवून संबंधित कर्मचार्याला ‘कायमची रजा’ देण्याचा विचार करतील. शंभरातले पाच बॉस म्हणतील, ‘कामावर ये. मनस्थिती आपोआप सुधारेल!’ उर्वरित पाच बॉस विचार करतील, या माणसानं अशा मनस्थितीत काम केलं तर कंपनीचंच नुकसान होईल, त्यापेक्षा देऊन टाकू रजा!
मानसिक स्थिती चांगली नसणार्या माणसाला रजेची गरज आहे, असा विचार कुठला बॉस करील? आपल्याकडे एखाद्याने केलाच तर क्रिकेटच्या मॅचमध्ये पराभव झाल्यास निम्मं ऑङ्गिस ओस पडेल. सामान्यतः विशेषाधिकार रजा म्हणजे पीएल, अर्जित रजा म्हणजे ईएल, किरकोळ रजा म्हणजे सीएल, आजारपणाची रजा म्हणजे एसएल, प्रसूतिकालीन रजा म्हणजे एमएल असे रजांचे ठराविक प्रकार आपल्याला ठाऊक असतात. ङ्गारतर लग्नासाठी, शोकासाठी वगैरे रजा मिळते. परंतु ‘मूड लीव्ह’ हा काय प्रकार आहे बुवा? केवळ मूड चांगला नाही म्हणून ऑङ्गिसला दांडी मारता येते? समजा, मूड बिघडण्याचं कारण संयुक्तिक आहे, असं बॉसला वाटलं तर रजा मिळते? चीनमधील ‘त्या’ घटनेविषयी वाचताना असे असंख्य प्रश्न डोळ्यासमोर नाचू लागले.
चीनच्या सोशल मीडिया प्लॅटङ्गॉर्मवर सध्या या घटनेची तुङ्गान चर्चा आहे. परिसरात हिमवृष्टी न झाल्याने एका महिलेचा मूड ऑङ्ग झाला. खरं तर हवामान बदलाच्या आणि जागतिक तापमानवाढीच्या काळात मूड ऑङ्ग होण्यासाठी हे कारण पुरेसं वाटत नाही. परंतु वातावरणातील बदल अंगवळणी पडले असले तरी अजून मन ‘कन्व्हिन्स’ होत नसेल किंवा निसर्गाच्या सातत्यपूर्ण र्हासामुळे तिला ‘गिल्ट’ आला असेल, असं गृहित धरूया. सोशल मीडियावरील व्हिडिओत ती रजेचा अर्ज लिहिताना दिसत आहे. त्यात तिने उपरोक्त कारण स्पष्टपणे लिहिलंय. आपण उदास असल्यामुळे रजा मागितली आणि बॉसने ती मंजूर केली, असं सांगताना ती म्हणते,
इतर रजांप्रमाणे आमची कंपनी ‘मूड लीव्ह’सुद्धा देते. बर्याच नेटकर्यांनी बॉसचं कौतुक केलंय; पण हे झालं प्रामाणिक कर्मचार्याचं आणि संवेदनशील बॉसचं. ‘मूड नाही,’असं सांगून रजा मागणार्या कर्मचार्याचा ‘भलताच मूड’ असेल तर काय करायचं? आणि कर्मचार्यांचा मूड जपणारे बॉस सगळ्यांनाच कसे मिळतील? हे महत्त्वाचे प्रश्न आहेतच. हे दोन्ही प्रश्न शंकाकुशंकांवर आधारित आहेत आणि एकमेकांबद्दल शंका वाटू नये, असं वातावरण जवळजवळ नसतंच.
मानसिक स्वास्थ्याचा कामावर होणारा परिणाम आणि कामाचा मानसिक स्वास्थ्यावर होणारा परिणाम, असे दोन पैलू वारंवार आपल्यासमोर येत असतात. काम आनंददायी असेल तर त्याचा मानसिक आरोग्यावर प्रतिकूल परिणाम होत नाही आणि माणूस मानसिकदृष्ट्या सुदृढ असेल तर कामावर प्रतिकूल परिणाम होत नाही. म्हणजे, दोन्ही गोष्टी परस्परावलंबी आहेत. कामाच्या ताणामुळे होणारे मानसिक त्रास हा लेखांचा आणि चर्चासत्रांचा विषय ठरतो तर मानसिक अस्वस्थतेचा कामावर होणारा परिणाम हा दुर्लक्षाचा! ‘मूड रजे’पर्यंत कधी पोहोचणार आपण?