आजच्या काळात जरी जगातील 80 टक्के आंतरराष्ट्रीय व्यापार हा समुद्रमार्गे होतो. पण आजही मानव महासागरात सर्वत्र पोहोचू शकलेला नाही. आयात-निर्यातीसाठी मोठी जहाजे निश्चित सागरी मार्गाने जातात. त्यांना सागरी महामार्ग म्हणतात. परंतु हे मार्ग अनेक सागरी जीवांसाठी धोकादायक आहेत, जे त्यांचा वापर विशेष कामांसाठी करतात. यामुळेच आजच्या काळात व्हेल, शार्क या प्राण्यांची संख्या सातत्याने कमी होत आहे.
हा धोका जगातील सर्वात मोठा मासा व्हेल शार्कच्या मृत्यूचे सर्वात मोठे कारण बनत असल्याचे एका नवीन अभ्यासातून समोर आले आहे. २० मीटर लांब व्हेल शार्क इतक्या मोठ्या आणि शक्तिशाली असूनही, गेल्या 75 वर्षांत त्यांची लोकसंख्या निम्मी झाली आहे, ज्यामुळे २०१६ मध्ये त्यांचाही धोक्यात आलेल्या शार्क प्रजातींमध्ये समावेश करण्यात आला होता.
इतर सागरी प्रजातींप्रमाणे, खुल्या समुद्रात फिरणाऱ्या शार्क मासेमारी उद्योगाच्या ताफ्याला बळी पडतात. मात्र, हे त्यांच्या कमी होण्याचे मुख्य कारण मानले जाऊ शकत नाही. आता व्हेल शार्कची शिकार जवळपास थांबली आहे. परंतु सागरी शिपिंगची अनेक कारणे आहेत जी व्हेल शार्कच्या मृत्यूला जबाबदार ठरत आहेत.
व्हेल शार्क महासागरांच्या पृष्ठभागाच्या अगदी खाली वेळ घालवतात
व्हेल शार्क त्यांचा बराचसा वेळ महासागरांच्या पृष्ठभागाच्या खाली घालवतात, ज्यामध्ये ते सूक्ष्म प्लँक्टन खातात. अशा स्थितीत या व्हेल शार्क थेट जहाजांच्या मार्गात येतात आणि मोठ्या जहाजाला टक्कर देताना त्यांचा जीव वाचण्याची शक्यता कमी असते.
६० शास्त्रज्ञांच्या चमूने १८ देशांमध्ये व्हेल शार्कच्या मृत्यूची माहिती गोळा करण्यास सुरुवात केल्यानंतर, व्हेल शार्क जहाजांना आदळल्याच्या घटनांबद्दल माहिती मिळविण्यासाठी, संशोधकांना त्यांच्या अभ्यासात असे आढळून आले की व्हेल शार्कच्या ९२ टक्के आडव्या स्थितीत हालचालींमध्ये राहतात.
‘हे’ जगातील सर्वात व्यस्त सागरी मार्ग
संशोधकांना असे आढळून आले की मेक्सिकोचे आखात, अरबी आखात आणि लाल समुद्रात व्हेल शार्कच्या टक्कर होण्याचा सर्वाधिक धोका आहे. खरं तर, हे भाग व्हेल शार्कचे घर आहेत आणि जगातील सर्वात व्यस्त सागरी मार्ग देखील आहेत.
व्हेल शार्क नियमितपणे उच्च-जोखीम असलेल्या भागात जहाजांपुढे येतात. या दरम्यान त्यांचा पोहण्याचा वेग १० पट जास्त असतो. अशा स्थितीत शार्कला पळून जाण्याची संधी मिळत नाही आणि समोरून येणारी जहाजे पाहून त्यांना प्रतिक्रिया देता येत नाही.
या कारणास्तव व्हेल शार्कच्या जीवाला मोठा धोका असून त्यांना संरक्षणाची नितांत गरज आहे. सध्या, व्हेल शार्कला जहाजाशी टक्कर होण्यापासून रोखण्यासाठी कोणतेही आंतरराष्ट्रीय शार्क संरक्षण नियम नाहीत. त्यामुळेच त्यांचे भविष्य धोक्यात आले आहे.