Vikram Sarabhai Birth Anniversary: चंद्रावर भारताचा पाया रचणारे देशाचे महान शास्त्रज्ञ डॉ. विक्रम साराभाई यांची आज जयंती आहे. त्यांच्या प्रयत्नांमुळेच भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो) सारखी संस्था देशाला मिळाली. एवढेच नाही तर देशात केबल टीव्ही आणण्याचे श्रेयही विक्रम साराभाईंना जाते. विक्रम साराभाई यांनी एक डान्स अकादमीची स्थापनाही केली होती.
12 ऑगस्ट 1919 रोजी अहमदाबादचे कापड गिरणी मालक अंबालाल साराभाई यांच्या घरी एका मुलाचा जन्म झाला, तो मुलगा दुसरा कोणी नसून विक्रम साराभाई होते. विक्रम यांनी आपले सुरुवातीचे शिक्षण भारतात पूर्ण केले. यानंतर त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठातून पुढील शिक्षण पूर्ण केले.
बेंगळुरूमध्ये भाभा यांच्याशी मैत्री –
केंब्रिजहून भारतात परतल्यानंतर, विक्रम साराभाई इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स, बंगलोर येथे गेले, जिथे त्यांनी नोबेल पारितोषिक विजेते सीव्ही रमण यांच्या देखरेखीखाली त्यांचे संशोधन पूर्ण केले. साराभाईंची येथे महान अणुशास्त्रज्ञ होमी जहांगीर भाभा यांची भेट झाली.
सोव्हिएत युनियनने स्पुतनिक उपग्रह प्रक्षेपित केल्यापासून विक्रम साराभाई यांनी अंतराळ संशोधनाकडे लक्ष देण्यास सरकारला पटवून देण्यास सुरुवात केली.
साराभाईंच्या सततच्या प्रयत्नांनंतर, 1962 साली सरकारने भारतीय अंतराळ संशोधन समिती म्हणजेच INCOSPAR ची स्थापना केली, ज्याचे अध्यक्ष साराभाई होते. पुढे 1969 मध्ये INCOSPAR चे नाव बदलून ISRO करण्यात आले. त्यामुळे साराभाईंना भारतीय अंतराळ कार्यक्रमाचे जनक म्हणून ओळखले जाते.
देशात केबल टीव्ही कसा आला?
देशात केबल टीव्ही आणण्याचे संपूर्ण श्रेयही साराभाईंना जाते. देशात केबल टीव्ही आणण्यासाठी साराभाईंनी सरकारला पटवून दिले. याचा परिणाम म्हणून, सॅटेलाइट इंस्ट्रक्शनल टेलिव्हिजन एक्सपेरिमेंट (SITE) नावाचा प्रायोगिक उपग्रह संप्रेषण प्रकल्प 1975 मध्ये सुरू झाला. हा प्रकल्प नासा आणि इस्रोने संयुक्तपणे सुरू केला होता.
SITE च्या मदतीने NASA च्या डायरेक्ट ब्रॉडकास्टिंग सॅटेलाइटचा वापर करून देशातील ग्रामीण भागात टीव्ही कार्यक्रम उपलब्ध करून देण्यात आले. त्यामुळे दुर्गम गावात राहणारे लोकही टीव्हीवर बातम्या आणि इतर कार्यक्रम पाहू लागले. या उपग्रहाला नऊ मीटरचा अँटेना होता.
साराभाईंची रंजक प्रेमकहाणी –
साराभाई यांनी अणुशास्त्रज्ञ होमी जहांगीर भाभा यांची बेंगळुरू येथे भेट घेतली आणि दोघांची मैत्री झाली. भाभा यांनीच साराभाईंची ओळख प्रसिद्ध नृत्यांगना मृणालिनी स्वामीनाथन यांच्याशी करून दिली. भाभा आणि मृणालिनी एकत्र बॅडमिंटन खेळायचे.
अमृता शाह यांनी लिहिलेल्या साराभाईंच्या चरित्र ‘विक्रम साराभाई: अ लाइफ’मध्ये याचा उल्लेख करण्यात आला आहे. असे लिहिले आहे की, विक्रम जेव्हा मृणालिनीला पहिल्यांदा भेटले तेव्हा त्यांना ती आवडली नाही.
खरंतर मृणालिनी त्यावेळी टेनिस शॉर्ट्स परिधान करत होती आणि विक्रम यांना तिचा ड्रेस आवडला नव्हता. सुरुवातीला दोघांनी लग्नाला नकार दिला असला तरी हळूहळू दोघांनी एकमेकांना पसंती दिली आणि लग्न केले.
साराभाईंच्या लग्नाला कुटुंबीय उपस्थित नव्हते –
‘विक्रम साराभाई: अ लाइफ’ नुसार, साराभाई आणि मृणालिनी यांचा बेंगळुरूमध्ये विवाह झाला. त्यांच्या लग्नाच्या वेळी देशात भारत छोडो आंदोलन शिगेला पोहोचले होते. आंदोलकांनी रुळ उखडून टाकले होते. त्यामुळे त्यांच्या कुटुंबीयांना लग्नाला जाता आले नाही.
साराभाई यांनी नंतर त्यांची पत्नी मृणालिनी यांच्यासमवेत दर्पण अकादमी ऑफ परफॉर्मिंग आर्ट्स नावाची नृत्य अकादमी देखील स्थापन केली होती.
