पुणे – सध्या जगातील अनेक भागात खूप उष्णता आहे. भारताबद्दल बोलायचे झाले तर, राजस्थानचे श्री गंगानगर येथे सर्वाधिक उष्णता आहे, परंतु यावर्षी उत्तर प्रदेशातील वाराणसी शहराने हा विक्रम मोडला. वाराणसीमध्ये सोमवारी दिवसाचे कमाल तापमान ४५.२ अंश सेल्सिअस नोंदवले गेले, जे सामान्य तापमानापेक्षा ५.४ अंश सेल्सिअस जास्त होते. हे आश्चर्यकारक आहे. जगातील अशी काही ठिकाणे इतकी उष्ण आहेत की येथे माणूस १० मिनिटांत आजारी पडू शकतो किंवा अवघ्या काही तासांत त्याचा मृत्यू होऊ शकतो. चला तर, या धोकादायक ठिकाणांबाबत जाणून घेऊया.
* डेथ व्हॅली, कॅलिफोर्निया
कॅलिफोर्नियाची डेथ व्हॅली हे पृथ्वीवरील सर्वात उष्ण ठिकाणांपैकी एक आहे. येथील तापमान खूप जास्त आहे. येथील कमाल तापमानाचा विक्रम १० जुलै १९१३ रोजी झाला होता. त्या वेळी, डेथ व्हॅलीमधील फर्नेस क्रीक नावाच्या ठिकाणी कमाल तापमान ५६.७ डिग्री सेल्सियस नोंदवले गेले. सध्या येथे ३७ ते ४० अंशांच्या दरम्यान तापमानाची नोंद होत आहे. येथील उष्णतेची अनेक कारणे आहेत, ज्यात सूर्याची प्रखरता, खोऱ्यात उष्ण वाऱ्यांचे अडकून पडणे. याशिवाय आजूबाजूला वाळवंट आहेत जिथून गरम वारे येतात. येथील जलस्त्रोतांमधून आर्द्रता निर्माण होते. या कारणांमुळे डेथ व्हॅलीमध्ये जीवघेणा उष्मा आहे.
* फ्लेमिंग माउंटन, चीन
चीनचा फ्लेमिंग पर्वत टाकलामाकेन वाळवंटाच्या उत्तरेकडील भागात आहे. शिनजियांग प्रांतातील तियान शानमध्ये लाल वाळूच्या दगडांच्या टेकड्या आहेत, ज्यांना फ्लेमिंग पर्वत किंवा हुओयान पर्वत असेही म्हणतात. या पर्वताची लांबी १०० किलोमीटर आणि रुंदी ५ ते १० किलोमीटर आहे. उन्हाळ्यात या भागातील तापमान ५० अंश सेल्सिअसपर्यंत जाते. २००८ मध्ये या भागात ६६.८ अंश सेल्सिअस तापमानाची नोंद झाली होती. मात्र त्याची पुष्टी झालेली नाही.
* लुट वाळवंट, इराण
युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळामध्ये समाविष्ट असलेले ‘दश्त-ए-लूट’ म्हणून ओळखले जाणारे हे ठिकाण जगातील ३४ व्या क्रमांकाचे मोठे वाळवंट आहे. या वाळवंटाची लांबी ४८० किमी आणि रुंदी ३२० किमी आहे. त्यात वनस्पती किंवा प्राणी नाहीत. नासाने या वाळवंटाच्या पृष्ठभागाचे तापमान २००३ ते २०१० या कालावधीत एक्वा उपग्रहाद्वारे मोजले. यावेळी येथील तापमान ७०.७ अंश सेल्सिअसवर पोहोचले.
* सहारा वाळवंट, आफ्रिका
आफ्रिकेच्या या वाळवंटाचा जगातील सर्वात उष्ण ठिकाणांमध्ये समावेश होतो. येथील सरासरी तापमान ३५ ते ४२ अंश सेल्सिअस असते. वर्षभरात १०० मिमी पेक्षा कमी पाऊस पडतो, जो नगण्य आहे. सहारा वाळवंटात कमाल तापमान ५८ °C पर्यंत नोंदवले गेले तर पृष्ठभागाचे तापमान ७६ °C पर्यंत नोंदवले गेले. हे जगातील सर्वात मोठे उष्ण वाळवंट आहे.
* एल अझिझिया, लिबिया
ल अझीझिया (L’Azizia) हे लिबियाच्या उत्तर-पश्चिम भागात स्थित आहे, जे जाफ्रा जिल्ह्यात स्थित एक लहान शहर आहे. हा परिसर अति उष्णतेसाठी ओळखला जातो. सहसा येथे सर्वाधिक तापमान ३५ ते ४० च्या दरम्यान नोंदवले जाते, परंतु १३ सप्टेंबर १९२२ रोजी ५८ °C नोंदवले गेले. तथापि, नंतर २०१२ मध्ये, जागतिक हवामान संघटनेने (WMO) ते चुकीचे म्हटले, कारण त्या वेळी तापमान मोजण्याची सुविधा या भागात नव्हती. मात्र, या भागात उकाडा आहे.
* सोनोरन वाळवंट, अमेरिका
हे वाळवंट अमेरिकेपासून उत्तर मेक्सिको पर्यंत पसरलेले आहे. येथे प्राणघातक उष्णता आहे. याशिवाय येथे निवडुंगाची झाडे वाढली असून ती अत्यंत धोकादायक आहेत. हे वाळवंट ऍरिझोना प्रांतात आहे जिथे काही दुर्मिळ जग्वार दिसतात. येथील सरासरी तापमान ४६.१ °C पर्यंत नोंदवले जाते.
* डलोल, इथिओपिया
दलोल हे इथिओपियाच्या उत्तरेकडील भागात असलेले एक छोटेसे गाव आहे. येथील तापमान वर्षभर उबदार राहते. या भागातील कमाल तापमान ४१.२ अंश सेल्सिअसपर्यंत राहील. असे मानले जाते की निवासी क्षेत्रासह हे सर्वात उष्ण क्षेत्र आहे.