आजकाल शहरी माणूस फारच आत्मकेंद्रित झाला आहे असं आपण पाहतो. पुण्या-मुंबईत कुणी कुणाची दखल घेत नाही आणि संकटात किंवा अपघातात सापडल्यावर तर नाहीच नाही. जे दृश्य इथल्या शहरी भागात आहे तेच किंबहुना जास्तच परदेशातील शहरात आहे. न्यूयॉर्क, लंडन, लॉस एंजेलिस इथं शहरातून जाताना “आपण बरं की आपलं काम बरं’ हीच वृत्ती बाळगावी लागते. एकदा क्लीव्हलॅंड या गावात एका कृष्णवर्णीय गुंडानं मला का हसतोयस? असा प्रश्न विचारून दमात घेतलं होतं. तेव्हा शेजारच्या माणसानं त्याच्याकडे पाहू नका, त्याच्याकडे लक्ष देऊ नका असा सल्ला दिला होता. तो मी तंतोतंत पाळला आणि काही वेळानं तो गुंड तेथून निघून गेला. दुसऱ्या एका प्रसंगात लॉस एंजेलिसमध्ये एका भिकाऱ्यानं मी आणि माझ्या सहकाऱ्याला तुम्ही मला पैसे द्या नाही तर तुमची काही खैर नाही असं सांगून पाठलाग केला. त्यावेळी अक्कलहुशारीनं आणि नशिबानं आम्ही त्या प्रसंगातून वाचलो.
असा अनुभव गाठीशी असताना मनाला दिलासा देणारा आणि जगातील माणुसकी अजून टिकून आहे असं दाखवून देणारा एक प्रसंग घडला. मी आणि माझे सहकारी अमेरिकेतील आयोवा राज्यात सेडार फॉल्स या गावात सुमारे दोन महिने राहत होतो आणि जवळच्याच वॉटर्लू गावात कामासाठी जात होतो. मी आणि माझा एक सहकारी (लॉस एंजेलिसमधल्या प्रसंगातलाच) बरेच वर्षांपासून एकत्र काम करीत असल्यानं खूप जवळचे होतो. त्या सहकाऱ्याला घरची खूप आठवण यायची. त्याच्या मुलीचा वाढदिवस डिसेंबरच्या मध्यावर होता. त्याआधी काही दिवस तो माझ्या रूमवर आला आणि मुलीसाठी काही तरी भेटवस्तू घेऊ या असं म्हणू लागला. मी त्याची समजूत घातली की आपण अजून एक महिना तरी इथंच राहणार आहोत आणि तू काही कूरिअरनं गिफ्ट भारतात पाठवणार नाहीस, तेव्हा भारतात पोचल्यावर तिथंच घे आणि तिला दे असं सुचवलं. पण तो काही ऐकेना.
आम्ही राहत असलेल्या हॉटेलजवळचा हमरस्ता ओलांडला की विविध मालानं भरलेले खूप मॉल्स होते, तिथं चालतच जाऊन खरेदी करू असा त्यानं हेका धरला. मॉल्स जवळ असल्यानं चालतच जाऊ या असं तो म्हणाला. तशा आमच्या दिमतीला कंपनीनं तीन गाड्या दिल्या होत्या पण संध्याकाळचं फिरणं होईल तेव्हा चालत जाऊ या असं ठरलं.
दिवस थंडीचे आणि लवकर अंधार होण्याचे होते. हा माझा मित्र काही बाबतीत खूप हळवा होता. तो एकटाच तंद्रीत भराभर पुढं चालू लागला. मी मागून येत होतो. अरे, जरा थांब-बरोबरच जाऊ या असं मी ओरडतोय तरी त्याचं लक्ष नव्हतं आणि तो भारावल्यासारखा पुढं पुढं जात होता. रिकामा हमरस्ता पाहून त्यानं तो ओलांडायला सुरुवात केली. अरे, थांब असं मी म्हणत होतो तरी तो रुंद हमरस्ता ओलांडू लागला. पलीकडच्या फूटपाथपाशी पोचण्याच्या थोडं आधी पलीकडील चौकातील सिग्नल हिरवा झाल्यानं एक गाडी वेगात आली आणि त्याला जोराचा धक्का देऊन थोडी पुढं गेली आणि थांबली. माझा मित्र हवेत फेकला गेला आणि फूटपाथच्या कडेला डोकं आपटल्यानं निश्चेष्ट होऊन पडला.
मी मागोमाग त्याच्याजवळ पोचलो. तोपर्यंत थोडीफार गर्दी जमा झाली होती. माझ्या मित्राच्या नाकातोंडातून रक्त वाहात होतं. जमलेल्या लोकांनी मदत केली आणि आम्ही त्याला उचलून एका झाडाच्या बुंध्याला टेकून बसता केला. हेतू हा की रक्त श्वासनलिकेत जाऊन ते गोठून श्वसन बंद होऊ नये. आपण इंग्रजी चित्रपटात पाहतो त्याप्रमाणे अक्षरश: एक-दोन मिनिटातच अनेक पोलिस-गाड्या सायरन रोंरावत आल्या आणि त्यांनी जवळचा चौक आणि हमरस्ता अडवून बंद केला. नंतर काही क्षणांतच एक रुग्णवाहिका तिथं आली आणि कुणालाही काही न सांगता/विचारता माझ्या मित्राला स्ट्रेचरवर उचलून घेऊन गेली.
तिथं आलेल्या पोलीस ऑफिसरनं माझं स्टेटमेंट घेतलं. तोवर तिथं तरुण ड्रायव्हर मुलगी रडत रडत आली. तिच्या गाडीनंच माझ्या मित्राला धक्का दिला होता. आता काय करायचं ते मला कळेना. पुन्हा रस्ता ओलांडून हॉटेलवर जायला मन कचरत होतं. माझी द्विधा मनस्थिती पाहून तिथं उभ्या असलेल्या एका जोडप्यानं मला म्हटलं, तुम्ही अजिबात काळजी करू नका. आम्ही तुम्हाला आमच्या गाडीतून हॉटेलवर पोचवतो. माझ्या मित्राला कुठे नेलंय असं विचारताच त्यांनी आम्ही नंतर तुम्हाला ज्या हॉस्पिटलमध्ये त्याला नेलंय तिथंही घेऊन जाऊ असं आश्वस्त केलं.
हॉटेलवर पोचताच मी त्यांना कॉफी दिली. आम्ही टीमचे चार-पाच जण आमच्या गाडीतून हॉस्पिटलकडे निघालो. पुढं त्या जोडप्याची गाडी आणि मागून आमची गाडी असे आम्ही भव्य अशा कॉव्हेनंट मेडिकल सेंटरला गेलो. हे केंद्र इतकं सुसज्ज होतं की बाहेरच अवघड ठिकाणाहून रुग्णांना तातडीनं आणण्याकरता किमान तीन हेलिकॉप्टर ठेवलेली होती. आमचा मित्र तोवर शुद्धीवर आला होता तथापि तिथल्या डॉक्टर/सर्जननं मेंदूत रक्तस्राव झालेला असून त्याला निरीक्षणासाठी ठेवावं लागेल असं सांगितलं. पुढं सात दिवस हॉस्पिटलमध्ये राहून आमचा मित्र बरा होऊन हॉटेलवर परतला. मात्र त्याला फक्त विश्रांती घेण्यास सांगण्यात आलं.
काही दिवसांनी मी त्याला पुण्याला त्याच्या घरीही पोचता केला. अशा चिंताजनक परिस्थितीत धीर देऊन मार्गदर्शन करणाऱ्या त्या जोडप्याचे मी शतश: आभार मानले. अर्थात त्यांनी ते आपलं कर्तव्यच होतं असं नम्रपणे सांगितलं. अमेरिकेतील एका शहरात ही फुंकर घालणारी मदत अनपेक्षित तर होतीच पण माणुसकीचा पाझर कुठंही फुटू शकतो हेही आम्हाला उमगलं. मात्र यानंतरचा एक अनुभव एकदम वेगळा होता. ज्या गाडीमुळे हा अपघात झाला होता त्या गाडीचा विमा ज्या कंपनीनं उतरवला होता त्या कंपनीला अमेरिकेतील कायद्याप्रमाणे रुग्णाच्या उपचाराचा बहुतांश खर्च उचलावयाचा होता. त्या कंपनीची एक अधिकारी स्त्री माझ्याकडून अजून एक स्टेटमेंट मिळवण्याच्या हेतूनं मला वारंवार भेटावयास येऊ लागली. मला तिच्या हेतूची कल्पना येताच मी तिला पोलिसांकडून माझं स्टेटमेंट घेण्याविषयी निक्षून सांगितलं. दोन स्टेटमेंटमध्ये काही फरक तिला दाखवता आला असता तर तिच्या कंपनीचा खर्चाचा बोजा कमी होऊ शकला असता. हाच तिचा डाव होता. मी तो तिला तडीस नेऊ दिला नाही. माझ्या कंपनीनं माझं या गोष्टीबद्दल कौतुक केलं.
श्रीनिवास शारंगपाणी