चऱ्होली – दिवाळी सण मोठा, नाही आनंदाला तोटा असे म्हटले जाते. पूर्वी दिवाळीत बारा बलुतेदारांना ग्रामीण संस्कृतीत अनेक जातीतील लोककलावंतांना मोठा मान होता. आज हे कलावंत संख्येने जरी कमी दिसत असले तरीही क्वचित नजरेस पडतात. संवेदनाशून्य असलेल्या लोकांच्या दारातून कधी त्यांना रिकाम्या हाताने परतावे लागते तर काही सहृदय घरातून त्यांच्या कलेला भरपूर दाद दिली जाते. पोतराजांना पाठीवर आसूड ओढल्याशिवाय पोटाला मिळत नाही, अशी खंत त्यांनी व्यक्त केली.
दिवाळीच्या काळामध्ये लक्ष्मीपूजनात फळा, दवडी यासारख्या कला जोपसणाऱ्या समाजाच्या पारंपरिक कलेला जितका मान होता तितकाच मान दिवाळीच्या दिवसांमध्ये दारोदार आपली लोककला सादर करून फराळ व बक्षीस मागणारे कलावंतांना सुद्धा होता. कडकलक्ष्मी किंवा पोतराज हा अशाच लोक कलावंतांपैकी एक. सध्या भोसरी परिसरात बिदर येथून काही पोतराज आलेले आहेत.
त्यांची बोलीभाषा तेलगू आहे. मराठी फारशी त्यांना बोलता येत नाही. मात्र थोडी थोडी समजते. दिवाळी मागण्यासाठी खास हे कलावंत शहरात दरवर्षी नं चुकता येतात.
पोत म्हणजे मशाल किंवा आडवी उभी धाग्याची वीण. राज म्हणजे राज्य करणे. पोतराज हा मूळ शब्द पोत्तुराज असा आहे. पोतराज हा मरिआई या ग्रामदेवतेचा उपासक असतो. पोतराज हा मरीआईचा भगत असल्याने व मरीआई ही अतिशय कडक देवी असल्याने पोतराजाला कडक लक्ष्मी असे देखील म्हणतात. त्याच्या हातात असलेल्या कोरड्याला कडक हे नाव असल्याने सुद्धा त्याला कडकलक्ष्मी म्हणत असावेत.
पोतराजाच्या अंगात देवी आली म्हणून देवीला कोडे विचारले जाते. देवी पोतराजाच्या तोंडून उत्तर देते असे लोक मानतात. त्यानंतर पोतराजाची पूजा करून त्याला पैसे व सुपातून धान्य दिले जाते. पोतराज हा एक प्रकारे अशी आपली लोककला सादर करून त्यावर उपजीविका करत असतो. एकविसाव्या शतकात एकीकडे मंगळावर मानवी वस्ती करण्याची स्वप्न उघड्या डोळ्याने पाहणारे आम्ही, आमच्या या पारंपरिक लोककलावंतांकडे मात्र जाणीवपूर्वक डोळेझाक होत असल्याचे दिसून येत आहे.