प्रशांत जाधव
गणरायाच्या स्वागतासाठी पथकांना मागणी
जागेअभावी सरावात अडथळे
सातारा – अवघ्या काही दिवसांवर आलेल्या सार्वजनिक गणेशोत्सवात लाडक्या बाप्पांच्या आगमनावेळी पारंपरिक वाद्यांचाच आवाज घुमणार, हे निश्चित आहे. सातारा शहरातील दहाहून अधिक ढोल-ताशा पथके गेल्या पंधरा दिवसांपासून जोरदार सराव करत असल्याने अजिंक्यताऱ्याच्या खोऱ्यात फक्त ढोल-ताशांचाच आवाज घुमत असला तरी या पथकांना सराव करण्यासाठी लागणारी मोकळी जागा नसल्याने त्यांच्यापुढे अडचणींचा ढोल वाजत असल्याची खंत काहींनी बोलून दाखवली.
“श्रीशक्ती’ जपतंय वेगळेपण
सातारा शहरात अनेक ढोल पथके असली तरी यातील “श्रीशक्ती’ महिला ढोल-ताशा पथक आपले वेगळेपण जपत आहे. अनेक पथकांत युवक-युवतींचा समावेश असतो. या बहुतांश पथकांचा पारंपरिक पोषाख पायजमा व कुर्ता असा आहे. मात्र, श्रीशक्ती पथकात फक्त महिलांचा समावेश असून नऊवारी साड्या, डोक्याला बांधलेले केशरी फेटे, अशा पोषाखात ढोलांवर थाप टाकणाऱ्या या पथकाने सर्वत्र वाहवा मिळवली आहे. त्यांनाही सराव करताना अनेक अडचणी येत असल्याचे आशा घोरपडे यांनी सांगितले.
तरुणाईला पांरपरिक वाद्यांची गोडी
पूर्वी “डीजे’च्या दणदणाटावर थिरकणाऱ्या तरुणाईला आता पारंपरिक वाद्याची चांगलीच गोडी लागली आहे. शहरातील अनेक तरुण-तरुणींना ढोल-ताशा पथके खुणावत आहेत. मात्र, एकीकडे पांरपरिक वाद्ये वाजवा, म्हणून सांगणारे प्रशासन त्यांना सरावासाठी जागा उपलब्ध करून देण्यास असमर्थता दाखवत असल्याची खंत या कलाकारांना आहे तर दुसरीकडे आसपासच्या नागरिकांना आवाजाचा त्रास होतो, असे म्हणत अनेकदा त्यांना सराव करण्यापासून रोखले जात आहे. पर्यावरण समतोलासाठी पारंपरिक वाद्ये वाजवणाऱ्या पथकांना पाठबळ देण्याची इच्छाशक्ती असेल तर प्रशासनाने त्यांना जागा उपलब्ध करून देणे गरजेचे आहे.
2 सप्टेंबरला गणेशाचे आगमन होत आहे. फार पूर्वी या उत्सवाचे स्वरूप वेगळे होते. मात्र, बदलत्या काळात गणेशभक्तांना आकर्षित करण्यासाठी मंडळांनी सजावटीचे आणि उत्सवाचे स्वरूपही बदलल्याचे दिसत आहे. सुरुवातीच्या काळात “एक-दोन-तीन-चार… गणपतीचा जयजयकार।’ अशा घोषणा देत श्रीगणेशाचे आगमन आणि विसर्जन मिरवणूकही पार पडायची.
मधल्या काळात डॉल्बी आणि “डीजे’चे वेड पसरल्याने तरुणाई झिंगाट व्हायची. त्यावर न्यायालयानेच बंदी घातल्याने गेल्या काही वर्षात मिरवणुकीसाठी ढोल-ताशा पथकांना मागणी वाढली आहे. गणेश मंडळे बाप्पाच्या स्वागतासाठी एकाहून एक सरत ढोल पथकांना पाचारण करतात. गणेशोत्सवात आकर्षक देखावे, मूर्ती याबरोबर उत्सवाला पारंपरिक साज देण्यासाठी ढोल-ताशा पथके केंद्रबिंदू ठरत आहेत. या पथकांचा सराव मोठ्या जोशात सुरू आहे. विविध ताल, प्रकार, सांस्कृतिक देखावे, पारंपरिक संगीताच्या सादरीकरणासाठी सराव करण्यावर पथकांमधील कलाकरांचा जोर आहे.
सार्वजनिक गणेशोत्सवात “डीजे’च्या दणदणाटावर बंदी आणल्यापासून ढोल-ताशा पथकांचा भाव वधारला आहे. आगामी गणेशोत्सवात मानाच्या गणपतीसमोर ढोल-ताशाची सेवा देता यावी यासाठी शहरातील दहापेक्षा अधिक पथकांनी कंबर कसली आहे. त्यांच्यासमोर अंतर्गत वाद, आर्थिक अस्थैर्य, जागेचा अभाव अशा अडचणी उभ्या असून त्यावर मात करत सराव कसा करायचा, असा प्रश्न या पथकांसमोर आहे.
ढोल पथकात प्रवेश घेताना काही पथके वादकाकडून 200 ते 500 रुपये प्रवेश शुल्क आकारतात. त्यातून काही प्रमाणात खर्च भागत असला तरी गणेशोत्सव किंवा इतर सार्वजनिक उत्सवांमध्ये मिळणाऱ्या “सुपारी’वर त्यांची भिस्त असते. हे चित्र गणेशोत्सवाच्या सात ते आठ दिवस आधी स्पष्ट होते.
कोणत्या मंडळासमोर वाजवायचे, देणगी किती जमा होणार, त्या मंडळांच्या आवारात ढोल ने-आण करणे, बाहेरगावी असल्यास वादकांचा येण्याजाण्याचा खर्च, जेवणाची व्यवस्था यातून पथकाकडे किती रक्कम शिल्लक राहील, या सर्व बाबी पथकप्रमुखास पाहाव्या लागतात. अडथळ्यांची ही शर्यत पार करत सराव कसा करायचा, यासाठी प्रत्येक पथक आपल्या पातळीवर पर्याय शोधण्यात सध्या मग्न आहे.