मेक्सिकोमधील चाळीस किलोमीटरचा एक वाळवंटी प्रदेश बर्म्युडा ट्रॅंगलप्रमाणेच गूढ कहाण्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. या ठिकाणी कोणतेही इलेक्ट्रॉनिक उपकरण चालू शकत नाही. कंपास आणि जीपीएससुद्धा भरकटते आणि उपग्रहावरील सिग्नलसुद्धा येथे मिळत नाहीत. उडत्या तबकड्यांपासून गूढ व्यक्ती पाहिल्याचे सांगणारे अनेकजण भेटतात. परंतु त्याला वस्तुनिष्ठ पुरावा मिळालेला नाही. “झोन ऑफ सायलेन्स’ नावाचे हे गूढ क्षेत्र संशोधकांना आव्हान देणारे असून, पुरावा नसलेल्या कहाण्या वगळल्या तरी तेथील चुंबकीय क्षेत्राचे रहस्य उकलायला हवे.
मेक्सिको शहरातील एक जागा “झोन ऑफ सायलेन्स’ या नावाने ओळखली जाते. ही जागा अतिशय आश्चर्यजनक आहे. या ठिकाणाच्या बाबतीत जाणून घेतल्यावर सर्वांनाच आश्चर्य आणि कुतूहल वाटेल. या ठिकाणी ज्या घटना घडतात, त्याबद्दल ऐकल्यावर या ठिकाणाला “झोन ऑफ सायलेन्स’ का म्हणतात, हे लक्षात येईल. इथले सर्वांत महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे, या ठिकाणी आल्यावर जगातील सर्व इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे काम करणे बंद करतात. या जागेत असे काहीतरी आहे, ज्यामुळे रेडिओ ऍक्टिव्ह लहरी या ठिकाणी कार्यरत राहू शकत नाहीत, असे म्हटले जाते. मेक्सिकोमधील चिहुआहुआ वाळवंटात हे ठिकाण आहे. परंतु या ठिकाणी इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे आपोआप बंद कशी पडतात, याचा शोध आजतागायत कुणाला लागलेला नाही. अर्थातच, या ठिकाणाविषयी वेगवेगळ्या कथा-कहाण्या पुढे येणे आणि वेगवेगळे तर्कवितर्क मांडले जाणे स्वाभाविकच आहे.
या ठिकाणी जेव्हा एक मोठा उल्कापिंड येऊन पडला होता, तेव्हा चिहुआहुआ वाळवंट सर्वप्रथम चर्चेत आले. विशेष म्हणजे, इथे एकदा नव्हे तर दोनदा उल्कापिंड पडला होता. पहिला उल्कापिंड 1938 मध्ये पडला तर दुसरा 1954 मध्ये पडला होता. या घटनांनंतरच या ठिकाणी चित्रविचित्र घटना घडू लागल्याचे स्थानिक सांगतात. या रहस्यमयी ठिकाणाविषयी असे सांगितले जाते की, अमेरिकेने चाचणीसाठी सोडलेले एक रॉकेट या ठिकाणी कोसळले, तेव्हा या ठिकाणी इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे बंद पडतात याचा शोध लागला. त्यानंतर जेव्हा शास्त्रज्ञ या ठिकाणी पोहोचले, तेव्हा त्यांनाही आश्चर्याचा धक्का बसला. त्यांच्याकडे असलेली कंपास आणि जीपीएस ही उपकरणे चाकासारखी गोल-गोल फिरू लागली.
या ठिकाणाला “झोन ऑफ सायलेन्स’ हे नाव कसे पडले, याबद्दल खात्रीलायक माहिती उपलब्ध नाही. परंतु येथे घडणाऱ्या घटनांबद्दल ऐकले तर मात्र आपल्याला या नावामागील रहस्याचा अंदाज येऊ शकतो. 1966 मध्ये एक तेल उत्पादक कंपनी या ठिकाणी तेलाच्या शोधार्थ आली होती. परंतु या पन्नास किलोमीटरच्या क्षेत्रात काम करताना कंपनीचे लोक हैराण झाले. कारण त्यांचे कोणतेही उपकरण या क्षेत्रात काम करू शकत नव्हते. त्यांना कोणत्याही प्रकारचे सिग्नलसुद्धा मिळत नव्हते. तेव्हापासूनच “झोन ऑफ सायलेन्स’ हे नाव रूढ झाले असावे, असे मानले जाते. रेडिओ फ्रिक्वेन्सी म्हणजेच लहरी या ठिकाणी कार्यरत का राहू शकत नाहीत, हे कोडे मात्र अद्याप उलगडलेले नाही.
या ठिकाणासंबंधी सांगितल्या जाणाऱ्या कहाण्या अजब आहेत. असे सांगतात की, 1930 च्या दशकात फ्रान्सिस्को सराबिया नावाचा वैमानिक या ठिकाणाच्या वरून विमान घेऊन निघाला होता. त्यावेळी विमानाच्या कॉकपीटमधील उपकरणे विचित्र पद्धतीने सिग्नल देऊ लागली. असे का घडते आहे, हे त्याला समजले नाही. रेडिओनेही काम करणे बंद केले. नंतर 1970 च्या दशकात “झोन ऑफ सायलेन्स’कडे जगाचे लक्ष पुन्हा एकदा वेधले गेले, ते अमेरिकी रॉकेट कोसळण्याच्या घटनेमुळे. न्यू मेक्सिकोमधील व्हाइट सॅंड्स मिसाइल बेसवरून ते चाचणीसाठी डागण्यात आले होते. हे रॉकेट कोसळले की “झोन ऑफ सायलेन्स’कडे खेचले गेले, याबद्दल संभ्रम आहे. अपघाताचा तपास करण्याची परवानगी मेक्सिको सरकारने अमेरिकी तपास संस्थांना दिली. या ठिकाणी रेडिओचेच नव्हे तर उपग्रहाचे संकेतदेखील प्राप्त होत नाहीत, असे त्यावेळी उघड झाले. स्थानिक चुंबकीय क्षेत्रामुळे (मॅग्नेटिक फिल्ड) असे घडत असल्याचा अंदाज बांधण्यात आला. या प्रसंगानंतर आधी “डार्क झोन’ आणि नंतर “झोन ऑफ सायलेन्स’ अशा नावांनी हे ठिकाण ओळखले गेले.
स्थानिक परिस्थितकी आणि प्राणीजीवन याविषयी मेक्सिको सरकारने संशोधन सुरू केले असून, त्यासाठी एक केंद्रही उभारले आहे. परंतु मेक्सिको सरकार जी माहिती देत आहे, त्यापेक्षा अधिक काहीतरी त्या ठिकाणी शोधत आहे, असे जाणकारांना वाटते. कारण येथे अनेक प्रकारच्या विसंगती आढळतात. या ठिकाणचे चुंबकीय क्षेत्र आणि युरेनियमचे मोठ्या प्रमाणावरील साठे याकडे काही शास्त्रज्ञ लक्ष वेधतात. या दोहोंच्या एकत्रित परिणामामुळेच येथे सिग्नल काम करीत नसावेत, असा त्यांचा अंदाज आहे. ज्यावेळी उल्कापिंड येथे पडले, तेव्हा त्यातून अंतरिक्षामधील काही धातू विशेषतः लोह मोठ्या प्रमाणावर येथे येऊन पडले असावे. अशी अनेक खनिजे अंतरिक्षात आहेत आणि उल्कापिंड कोसळल्यानंतर त्यावर प्रक्रिया होऊन चुंबकीय क्षेत्र तयार झाले असावे, अशीही थिअरी काहीजण मांडतात.
संशोधकांच्या अनेक दाव्यांच्या बरोबरीने या क्षेत्राविषयी सांगितल्या जाणाऱ्या अजब गोष्टी लक्षवेधी आहेत. उदाहरणार्थ, या भागात अचानक वेगळ्याच प्रकारचा प्रकाश पडतो, असे काहीजण सांगतात तर काहीजण येथे उडत्या तबकड्या म्हणजे यूएफओ पाहिल्याचेही सांगतात. काहींना तर परग्रहावरील मानवाने म्हणजे एलियनने या भागाचा तळ म्हणून वापर केल्याचाही संशय आहे. गूढ प्रकाशाबरोबरच अज्ञात, अनोळखी व्यक्तीही पाहिल्याचे बऱ्याच वेळा सांगितले जाते. या व्यक्ती कुठून येतात हेच समजत नाही. कदाचित त्या वरून येत असाव्यात, असा अंदाज असून, तेच एलियन आहेत अशी अनेक स्थानिकांची समजूत आहे. या अनोळखी व्यक्तींचे सांगितले जाणारे वर्णन जुळवून पाहिले असता, साधारण तीन व्यक्ती डोळ्यासमोर येतात. याच तीन व्यक्ती पुनःपुन्हा दिसल्याचे सांगण्यात येते. तसेच अनेकदा उडत्या तबकड्याही या भागातील लोकांना दिसल्या आहेत. या तबकड्यांचे नेमके वर्णन कुणालाच करता येत नाही. मात्र, त्या येऊन गेल्याचे या परिसरातील जळलेली झुडपे आणि गवतावरून दिसून येते, असे स्थानिक सांगतात.
यासंदर्भातील आणखी एक आश्चर्यजनक बाब म्हणजे भूगोलाचा विचार करता “झोन ऑफ सायलेन्स’ हे ठिकाण इजिप्तचे पिरॅमिड आणि बर्म्युडा ट्रॅंगल या अन्य दोन गूढ ठिकाणांना समांतर आहे. कर्कवृत्तापासून जवळच उत्तरेच्या बाजूला हे ठिकाण आहे. मेक्सिकन शास्त्रज्ञ या ठिकाणाला “सी ऑफ थेटीस’ नावाने संबोधतात, कारण लाखो वर्षांपूर्वी हे ठिकाण समुद्राच्या तळाशी होते. या भौगोलिक, अंतरिक्षाशी निगडित आणि अन्य चिन्हांवरून या ठिकाणाचे गूढ उकलले जाईल का, याबद्दल अजूनही स्पष्टता नाही. परग्रहावरील मानव येथे उतरल्याचे कोणतेही ठोस पुरावे उपलब्ध नाहीत. अर्थात, स्थानिकांच्या मते अनोळखी व्यक्तींचा वावर येथे अनेकदा पाहायला मिळाला आहे.
दुर्मिळ असे चुंबकीय क्षेत्र येथे पाहायला मिळते याचे अनेक पुरावे आहेत. परंतु त्याचा प्रभाव कसा होतो, हे समजलेले नाही. बर्म्युडा ट्रॅंगलसारखेच हे ठिकाण असावे का? हा अनेकांना पडलेला प्रश्न आहे. परग्रहावरच्या लोकांच्या हालचालींचे पुरावे नसले तरी इथे अनेक नैसर्गिक हालचाली अशा आहेत, ज्यावर संशोधनाची गरज आहे. 1930 च्या दशकात या क्षेत्रावरून विमान उडविणाऱ्या वैमानिकाला आलेल्या अनुभवानंतरच येथे वेगवेगळ्या कहाण्या सांगण्यास सुरुवात झाली. पहिला उल्कापिंड या भागात त्याच दशकात पडला. उल्कापिंड पडणे ही नैसर्गिक घटना असली, तरी एकाच भागात दोन उल्कापिंड पडण्यामागेही काहीतरी गूढ असावे, असे अनेकांना वाटते. एखाद्या क्षेत्रासंबंधी गूढ कहाण्या पसरू लागल्या की त्या संपत नाहीत. उलट वाढतच जातात. परंतु पुरावे नसलेल्या कहाण्यांकडे दुर्लक्ष करायचे ठरविले तरी “झोन ऑफ सायलेन्ट’ भागातील गूढ चुंबकीय क्षेत्राचे वास्तव जगासमोर येणे गरजेचे आहे. संशोधकांना अद्याप ते उकललेले नाही, हे मात्र खरे.
अभय कुलकर्णी