पॅसेंजर गाडी प्रत्येक स्टेशनवर थांबत थांबत चालली होती. अपडाऊन करणाऱ्या आम्हा सर्व मैत्रिणींच्या गप्पा रंगलेल्या होत्या. एक छोटसं स्टेशन आलं आणि सहा-सात बायका गवताचे मोठमोठे भारे घेऊन डब्यात चढल्या. आल्या आल्या त्यांनी दाराजवळच सर्व भारे एकावर एक रचून ठेवले आणि तिथेच बैठक ठोकली. यायच्या जायच्या रस्त्यात बसल्या म्हणून डब्यातील लोकांनी त्यांच्यावर डाफरून घेतलं.
“दोन ठेसन गेले की आमी उतरुन जाऊ’, असं म्हणून त्यांनी आपल्या शिदोऱ्या सोडल्या आणि चटणी भाकर खायला लागल्या. अचानक काय झालं कोण जाणे. पण त्या साऱ्याजणी उठल्या आणि त्यांनी आपापले जुन्या साड्यांमध्ये बांधलेले गवताचे भारे उघडले. भारे बांधलेल्या साड्या मोकळ्या केल्या आणि त्या उघडून चार बायकांनी एक आडोसा तयार केला. मी समोरच बसले होते. ती सगळी धावपळ बघून मी कुतुहलाने विचारलं, “काय झालं?’ “काय नाय. आमची बाय बाळंत व्हतेय.’ “काय बाळंत? आणि इथे?’ मी आश्चर्यचकित. “व्हय ताई. दिवस भरले व्हते ना तिचे.’ त्या बायका डब्यात चढल्या तेव्हा त्यांच्यात एक गर्भारशीपण होती. डोक्यावर भला मोठ्ठा भारा घेऊन ती गाडीत चढली होती. कोणाच्याही मदतीशिवाय. “अहो दिवस भरले तर घरी राहायचे ना? असे गाडीत बाळंतपण करतात का?’ एक मावशी रागारागातच बोलल्या. “बाई, काम करनार नाय तर खानार काय?’, एकीने उत्तर दिलं.
“खायला पैसा नाही तर कशाला इतकी मुलं पैदा करतात कोण जाणे?’ कुणीतरी हळूच बोलली. पण त्यांच्यापैकी एकीने ते ऐकलंच. “अवं ताई, गेल्या साली तर लगीन झालं हिचं. हे पहिलंच पोर हाय.’ पडदा धरलेली एक म्हातारी बोलली. “आनी तुला गं काय करायचं? तुज्याकडं येतीय का ती भीक मागायला?’ दुसरीने ठणकावलं. मग तिसरी बोलली, “लई शानी समजती सोताला!’ माझी मैत्रीण गर्भार होती तेव्हाचे तिचे लाड मला आठवले. तिचा आराम, तिची औषधं, तिचं खाणंपिणं या सगळ्याकडे अख्खं घर जातीने लक्ष देत होतं. ती वॉकला गेली तरी तिच्यासोबत दोन जणी जात होत्या. बाळंत झाल्यानंतर ती चार महिने पलंगावरून खालीसुद्धा उतरली नव्हती. सकस आहार, मालिश आणि डॉक्टरांची ट्रीटमेंट सारं सारं तिला मिळत होतं. आणि ही बाई इथे या गाडीत बाळंत होत होती! असंही होऊ शकतं यावर माझा विश्वास बसत नव्हता.
डब्यातल्या सगळ्याच लोकांच्या मिश्र प्रतिक्रिया होत होत्या. कोणी कुरकुर करत होतं. तर कोणी हळहळत होतं. पाच-दहा मिनिटांत पडद्यामागून बाळाच्या रडण्याचा आवाज आला. तो ऐकून मात्र सगळेच आनंदले. पडदा बाजूला झाला. बायकांनी आपापले भारे परत बांधले आणि त्यांच्या गप्पा परत सुरू झाल्या. बाळंत झालेली बाई हातात रक्ताने माखलेलं नवजात बाळ घेऊन बसली होती. तिने बाळाला मांडीवर ठेवलं. आपल्या भाऱ्याच्या साडीचा एक तुकडा फाडला आणि उरलेला कपडा खाली अंथरून त्यावर बाळाला निजवलं.
मी कुतुहलाने सगळं बघत होते. पहिलटकरीण असतानाही ती सराईताप्रमाणे बाळाला हाताळत होती. सोबतच्या बायकांपैकी कोणीही तिला मदत करत नव्हत्या की तिच्याकडे लक्षही देत नव्हत्या. जणू तिचं अशा अवघड जागी मूल जन्माला घालणंही त्यांच्यासाठी एक साधीशी गोष्ट होती. “आटप वं बाई लवकर! ठेसन येईल आता’, त्यांच्यातल्याच एका म्हातारीने तिला बजावलं. तिने पटापट नळाच्या पाण्याने कपडा ओला केला. सगळी जागा साफ केली आणि कपडा बाहेर फेकून दिला. बाळाला उचलून मांडीवर घेत कापडाचा अजून एक तुकडा फाडला आणि त्यात बाळाला ठेवून झोळी बनवली. झोळी पाठीला बांधून घेतली आणि ती उठून उभी राहिली. स्टेशन आलं. बायका लगबगीने उठल्या. आपापले भारे डोक्यावर घेतले. बाळंत झालेलीने एकदा झोळीची गाठ तपासली आणि पुढे झुकून आपला भारा उचलला. गाडी थांबली. सगळ्या बायका पटापट खाली उतरल्या. तीसुद्धा अगदी चपळाईने खाली उतरली.
मी खिडकीतून पाहत होते. सगळ्यांबरोबर ती आपल्या नवजात बाळासह डोक्यावरचा भारा पेलत जात होती, ती दिसेनाशी होईपर्यंत मी तिला पाहत होते. माझ्या डोळ्यांसमोर पुढील काही तासांचं चित्र उभं राहिलं. आता ही, काही क्षणांपूर्वीच मातृत्व प्राप्त झालेली बाई घरी जाईल आणि घरातील सगळी कामं आवरेल. स्वयंपाक करेल, भांडी घासेल, इतर सगळी कामं करेल आणि सगळं घर झोपल्यावर मग ही आपल्या तान्हुल्याला कुशीत घेऊन त्याला प्रेमाने कुरवाळेल आणि आपलं आई होणं एकट्याने साजरं करेल.
जुलेखा शुक्ल