सूर्यकांत पाठक
भारताचे लष्करप्रमुख लेफ्टनंट जनरल मनोज नरवणे, डॉ. धनंजय केळकर, अविनाश धर्माधिकारी, मोहन गुजराथी, आनंद आगाशे या ज्ञानप्रबोधिनीमधील नामवंतांच्या यादीमध्ये ठळकपणे समोर येणारं आणखी एक नाव म्हणजे, महाराष्ट्रातील सहकार क्षेत्रात अग्रगण्य अशा कॉसमॉस बॅंकेचे अध्यक्ष सीए मिलिंद काळे.
रत्नागिरी जिल्ह्यातील पावस येथे जन्मलेल्या आणि वयाच्या अवघ्या पाचव्या वर्षापासून पुण्यात स्थिरावलेल्या मिलिंद काळे यांची ही एवढी ओळख पुरेशी नाही. म्हणूनच, कॉसमॉस बॅंकेचे अध्यक्ष म्हणून जबाबदारी घेणारे काळे हे स्वत:चा व्यवसाय सांभाळतानाच महाविद्यालयांत लेक्चर देतात, ज्ञानप्रबोधिनी आणि कॉसमॉस फाउंडेशनच्या माध्यमातून समाजसेवा करतात, कौटुंबिक आंब्याचा व्यवसाय, फूड प्रॉडक्शन, नर्सरी सप्लाय चेन, कन्स्ट्रक्शन, केटरिंग, मंगल कार्यालय अशा कामातही मार्गदर्शन करत असतात, याचा उल्लेख केला नाही तर ती ओळख अपूर्ण आणि त्यांच्यासारख्या मितभाषी कार्यकर्त्यावर अन्याय करणारी ठरेल.
ज्ञानप्रबोधिनी शाळेच्या प्रवेशद्वारातून आत गेलेल्या काळे यांना वैविध्यपूर्ण उपक्रमांचे दरवाजेच खुले झाले. काळे यांच्या जडणघडणीला तेथूनच आकार मिळत गेला आणि ज्ञानप्रबोधिनीतील शिस्तीसोबतच संस्कारही त्यांच्या वागण्या-बोलण्यात दिसू लागला असे म्हणता येईल. दहावी आणि अकरावीला असताना ते स्कूल कॅप्टन होते. समाजकारण, राजकारण, भारतातील वेगवेगळ्या समाजव्यवस्था अशा विषयांचा अभ्यास करतानाच त्यांच्या नेतृत्व गुणांनाही ज्ञानप्रबोधिनीत चांगला वाव मिळाला.
समाजकार्याची आवड असलेले मिलिंद काळे हे पूर्वीपासूनच दिवसातील ठराविक वेळ त्यासाठी देतातच. दीनानाथ मंगेशकर हॉस्पिटलच्या सुरुवातीच्या काळात ज्ञानप्रबोधिनी मेडिकल फाउंडेशनसोबत ते काम करीत होते. शिवाय इतरही कामांमुळे, उपक्रमांमुळे कॉसमॉस बॅंकेचे त्यावेळचे ज्येष्ठ संचालक पी. डी. पारखी यांनी मिलिंद यांची पारख केली आणि काळे हे कॉसमॉस बॅंकेत संचालक म्हणून रुजू झाले.
मिलिंद काळे यांनी कॉसमॉस बॅंकेत चंचूप्रवेश केला तेव्हा आकडेवारीच्या हिशेबात बॅंक दहाव्या क्रमांकावर होती. पण, अगदी 5-6 वर्षांतच काळे आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी अथक प्रयत्नातून दुसऱ्या क्रमांकापर्यंत झेप घेतली. या सर्वांमध्ये एक बाब लक्षणीय ठरली ती म्हणजे 2019 साली झालेली संचालक मंडळाची निवडणूक. राजकारण, राजकीय पक्ष, गट-तट असा कुठलाही भेदभाव न करता त्यांनी बहुसंख्य विद्यमान संचालक असलेल्या पॅनेलविरुद्ध आपले पॅनेल उभे केले होते. त्यामुळे सहकार आणि बॅंकिंग क्षेत्रातील अनेकांच्या भुवया उंचावल्या होत्या. पण, या पॅनलचे सक्षम नेतृत्व करत काळे यांनी नवीन दिशा देणारा, लक्षवेधी निकाल नोंदवला.
मिलिंद काळे यांची कामाबद्दल असलेली निष्ठा व त्यांच्यातील अनेक गुणांच्या आधारावर दोन वेळा ते कॉसमॉस बॅंकेचे उपाध्यक्ष झाले. 2015-16 या काळात कॉसमॉस बॅंकेतील अनेक कर्ज प्रकरणांबद्दल उलट-सुलट बातम्या आल्या. अशा आव्हानात्मक परिस्थितीत सक्षम नेतृत्व म्हणून संचालकांनी एकमताने मिलिंद काळे यांना पसंती दिली. ती निवड सार्थ ठरवत काळे यांनी यशस्वीपणे परिस्थितीला तोंड देत बॅंक पुन्हा स्थिरस्थावर केली. विशेष म्हणजे, या काळात त्यांनी बॅंकेतील सेवक, खातेदार आणि सभासद यांच्या नाशिक, कोल्हापूर, सातारा, सांगली, मुंबई, गुजरात अशा अनेक ठिकाणी बैठका घेऊन त्यांच्यामध्ये विश्वास निर्माण केला.
सी.ए. आणि आय.सी.डब्ल्यू.ए. हे शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर अध्यापन केले पाहिजे, अशी मिलिंद काळे यांची तीव्र इच्छा होती. मात्र, अशा नोकरीसाठी पुणे विद्यापीठातून (तत्कालिन) एम.बी.ए. किंवा एम.कॉम. ची पदवी घ्यावी लागते हे समजल्यानंतर त्यांनी एम.बी.ए. कडे मोर्चा वळवला आणि ती पदवी देखील संपादन केली.
एकीकडे सुरू असलेले शिक्षण, दुसरीकडे सीए या व्यवसायातील जम बसविणे अशा सगळ्या व्यापात शिक्षक होण्याची इच्छा दबून राहात होती. मात्र, त्यावर काळे यांनी मार्ग शोधला तो पुण्यातील वेगवेगळ्या कॉलेजमध्ये सकाळच्या वेळी तीन तासांची लेक्चरशीप करण्याचा. अर्थात, यामध्ये त्यांच्यातील वक्तशीरपणा आणि नियोजन या दोन गुणांचे दर्शन घडले, असे म्हणता येईल.
उत्तम श्रोता होणं हा ज्ञान मिळवण्याचं सर्वोत्तम मार्ग मानला जातो. त्यांनी सर्वच क्षेत्रात मुशाफिरी करताना हा उत्तम श्रोता राहण्याचा गुण अंगी बाणवला आहे. याचा उपयोग शिक्षणापासून नोकरीपर्यंत आणि व्यवसायापासून ते समाजसेवेपर्यंत सर्वत्र झाल्याचे दिसते.
“फक्त पुस्तकी ज्ञानावर अवलंबून न राहता प्रॅक्टिकल ज्ञान मिळवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे, पुस्तकी ज्ञान आपल्या दैनंदिन जीवनातील व्यवहाराशी जोडून ते समजून घेतले, तर ते चांगल्या पद्धतीने लक्षात राहू शकते, कोणतीही गोष्ट करताना वेळेत व लवकर करायला हवी, म्हणजेच त्याचा जास्त चांगल्या पद्धतीने आपल्याला उपयोग होतो, एकाच प्रकारच्या कामात स्वत:ची शक्ती वाया न घालवता, बदल म्हणून वेगळ्या कामाचा पर्याय नेहमी असावा. त्यामुळे वेगळ्या कामाचा आनंदही होतो व ज्ञानाचा पुरेपूर वापर त्या ठिकाणी होत असतो’ असा कानमंत्र काळे यांनी दिला आहे.
मिलिंद काळे म्हणतात, ज्ञानप्रबोधिनी शाळेत झालेले संस्कार याठिकाणी खूप उपयोगी ठरले. नेतृत्व हे लादायचे नसते तर ते लोकांनी मान्य केलेले असावे लागते. कॉसमॉस बॅंक ही पुढील पाच वर्षांत ग्राहकांच्या गरजा लक्षात घेऊन व अधिकाधिक डिजिटल प्लॅटफॉर्मचा वापर करू शकेल. तसेच संस्थेची वाढ ही फक्त संख्यात्मक न राहता ती गुणात्मक व्हावी याकडे कटाक्ष आहे.
जास्तीत जास्त ग्राहकांमध्ये कर्जाचे वितरण व जास्तीतजास्त ग्राहकांकडून ठेवींचे संकलन हे ध्येय आहे. याशिवाय बॅंकिंग सिक्युरिटीच्या दृष्टीने जास्तीत जास्त खबरदारी घेऊन कॉसमॉस बॅंकेला सहकारी बॅंकिंग क्षेत्रातील सर्वांत सक्षम बॅंक करण्याचा निर्धार आहे.