चाळीतल्या लोकांना चाळीची गच्ची अशीच आस्मानसे आलेल्या फरिश्ता सारखीच होती. या गच्चीच्या पोटात चाळीतल्या तरुणाईची अनेक रहस्य पेटीबंद होती. या गच्चीत पोरांनी केलेले कारनामे मोठ्यांना समजले असते तर या तरुणाईला ऐन तारुण्यात अनारकलीसारखे घरांच्या चार भिंतीत चिणून बलिदान द्यावे लागले असते.
त्या काळातल्या मुंबईतल्या बऱ्याचशा चाळी कौलारू होत्या. त्यामुळे गच्ची असण्याचे भाग्य तसे फार कमी चाळींना लाभले होते. मुंबईतल्या ज्या काही थोड्याफार चाळींना हे भाग्य लाभले होते. त्या चाळकरूंना उगाचच “सातवे आसमानपे’ असल्याचा भास होत असे. त्यामुळे ते गच्ची नसलेल्या चाळीतल्या रहिवाशांना फारच तुच्छ नजरेने पाहत असत. बरे यांची गच्ची तशी ऐसपैस असती तर त्यांना इतरांना कस्पटासमान लेखण्याचा पूर्ण अधिकार होता. पण माझ्या माहितीत तरी मुंबईत अशी ऐसपैस गच्ची असलेल्या चाळी मोजायला हाताची बोटेही जास्तच झाली असती. चार पावले टाकली तरी गच्चीच्या एका टोकापासून दुसऱ्या टोकाला भोज्जा करता येत असे.
जिथे थोडीफार जास्त जागा होती अशा गच्चीवर इतर काही ना काही अडथळे नक्कीच असायचे. चाळीच्या पाण्याच्या टाक्या त्यातून बाहेर आलेले पाण्याचे पाइप गच्चीवर मोकळेपणा मिळू देत नसत. पण “आंधळ्यात काणा राजा’ या म्हणी प्रमाणे छोटी असली तरी गच्ची आहे म्हणून या चाळी आपल्या बाकीच्या चाळ बिरादरीला तुच्छ लेखत असत.
चाळीत राहणारी बिऱ्हाडे त्यांना मिळालेल्या या बोनस जागेचा पुरेपूर फायदा घेत असत.
मुळात निवांतपणा हा मुंबईच्या नशिबात कधीच नव्हता. त्यामुळे गच्चीवरही निवांतपणाने वेळ घालवणारा माणूस मुंबईत तरी सापडणार नाही. सूर्योदय सूर्यास्त असे सुरेख नजारे पाहाण्यासाठी गच्चीचा उपयोग चाळकऱ्यांनी फार क्वचित केला असेल. चाळीच्या इतर भागात न करता येणारी कामे करण्यासाठी मात्र गच्चीचा पुरेपूर वापर केला जात असे.
चाळीतल्या तारुण्यात पदार्पण केलेल्या पोरांना मुख्यत्वे गच्ची आपले निरनिराळे शौक पूर्ण करायला मदत करीत असे.
चाळीत प्रेमिकांसाठी असलेल्या अनेक खुफियाजागेपैकी गच्ची ही एक खुफिया जागा होती. या खुफिया जागेतही चाळीतल्या या तरुणाईने अजून काही खुफिया जागा तयार करून ठेवल्या होत्या. त्या खुफिया जागेमध्ये तरुणाईची अनेक रहस्य दडलेली होती. ही रहस्य इतर सामान्य माणसांना सोडाच पण अगदी “शेरलॉक होम्स’ जरी आला असता तरी त्यालाही सापडली नसती.
मुळात सांगण्याचा मुद्दा असा की ज्याप्रमाणे चाळीच्या प्रत्येक इंचनइंच जागेचा मल्टिपर्पज उपयोग चाळकरी करत होते तसाच याही जागेचा उपलब्धतेनुसार उपयोग चाळकरी करत होते. चाळीतल्या खाणावळी जेवणाला लागणारे मसाले बनवताना मिरच्या सुकवण्यासाठी किंवा उन्हाळ्यात पापड, कुरड्या बनवण्यासाठी या जागेचा उपयोग करीत. क्वचित प्रसंगी गावावरून आणलेल्या धान्याला उन्हे दाखवायची असल्यास या जागेचा उपयोग होत असे.
अधूनमधून पार्टी करण्यासाठी तरुणाई या गच्चीचा खुबीने वापर करीत असे. अशावेळी संध्याकाळी अंधार पडल्यानंतरच मग गच्चीला जाग येत असे. निव्वळ जेवणाची पार्टी असेल तर फारशी सावधानता पाळण्याची आवश्यकता भासत नसे. पण एखादी विशेष पार्टी असेल तर फारच जागरुकतेने पार्टी पार पाडली जाई. जादूगारांच्या पोतडीतून ज्याप्रमाणे वस्तू बाहेर येतात त्याच पद्धतीने गच्चीवर पोरांनी शोधून काढलेल्या खुफिया जागेतून काडेपेटी, “तळीरामांच्या वस्तू’ बाहेर येत.
पार्टी करणारे आळीपाळीने खाली उतरून आजूबाजूच्या गनिमाचा कानोसा घेऊन गच्चीवर येऊन आपल्या ग्लासाला तोंड लावत. तसेच रात्रीच्या जेवणानंतर तरुणाईला धूर काढायला या गच्चीशिवाय दुसरी योग्य जागाच चाळीत नव्हती. गच्चीच्या खुफिया जागेमध्ये सिगारेट, काडेपेटी इत्यादी सगळ्या गोष्टी लपवून ठेवलेल्या असायच्या त्यामुळे घरातून मोकळ्या हाताने निघालेल्या बाब्याचा घरात संशयही येत नसे.
मधला एक कालखंड असा होता ज्या कालखंडात व्हीसीआरने संपूर्ण मुंबईवर गारुड घातले होते. प्रत्येक गल्लीच्या कोपऱ्यावर व्हीसीआर भाड्याने देणारी दुकाने कुत्र्यांच्या छत्रीप्रमाणे उगवली होती. त्याकाळात रात्री चाळीत निजानीज झाली की ही टाळकी जागी होत. गच्चीच्या दरवाजाला कडी लावून आधीच भाड्याने आणलेल्या व्हीसीआरला पेटवून रात्रीचा दिवस करीत असत.
दूरदर्शन सुरू झाल्यानंतर माणसांची गच्चीवरची वर्दळ जरा वाढली आणि पोरांची चांगलीच गोची झाली. टीव्हीच्या आउटडोर अँटेनाचा मुक्काम या गच्चीवरच होता. टीव्हीच्या स्क्रीनवर मुंग्या दिसायला लागायल्या की मुंग्या घालवायला तीन चार माणसांची साखळी गच्चीपासून टीव्हीपर्यंत कार्यरत व्हायची. रिलेमेसेज करून वरती अँटेना हलवला जायचा आणि टीव्हीवरच्या मुंग्या जाईपर्यंत खालून वर व वरून खाली संदेशाची देवाणघेवाण चालू राही. थोड्या जोराच्या वाऱ्यानेही अँटेनाची दिशाभूल होई. कोणीतरी त्याला मार्गी लावण्यासाठी अवचित गच्चीवर येई. या प्रकारामुळे अनेकांच्या अनेक चोरी पकडल्या गेल्या होत्या. त्यात एखादा कटकट्या बिऱ्हाडकरू असला तर पोर जातायेता जाणूनबुजून त्यांच्या अँटेना हलवून त्याला त्रास देत असत.
डॉ. नरेंद्र कदम