गेले काही महिने करोनाचा धोका टाळण्यासाठी आपण अनेक उपाय करतो आहोत. सोशल डिस्टन्सिंग अर्थात इतरांपासून सुरक्षित अंतर राखणे हा त्यातला एक महत्त्वाचा उपाय. मात्र, वैद्यकक्षेत्रात रुग्णांना किंवा संसर्गित व्यक्तींना तपासताना असे अंतर राखणे शक्य नसते. त्यामुळे आपले हे जीवदाते दर क्षणी संसर्गाच्या जोखमीशी सामना करत असतात.
लंडनमधील इम्पीरियल कॉलेजच्या रुग्णालयात त्यासाठी अलीकडे मिक्स्ड रिऍलिटीचा वापर करून पाहण्यात आला. तुम्ही व्हर्च्युअल रिऍलिटी ऐकले असेल. त्यात आपण संपूर्ण आभासी जगाचा अनुभव घेतो. तर मिक्स्ड रिऍलिटीमध्ये आपण वास्तव आणि आभासी अशा दोन्हींचा संमिश्र अनुभव घेऊ शकतो. त्यात कधी वास्तव जास्त असतं तर कधी आभास जास्त असतो. वास्तवात आभासी भर घालणारे हे तंत्रज्ञान आता नवलाईचं राहिलेले नाही. हल्ली तर मिक्स्ड रिऍलिटी तंत्रज्ञानात आपण त्यातल्या आभासी गोष्टी हव्या तशा हाताळू शकतो.
विमान उडवण्याचं प्रशिक्षण, अग्निशमन तंत्र किंवा अत्याधुनिक युद्धसाधनं, यात प्रत्यक्ष सराव करण्याआधी मिक्स्ड रिऍलिटी वापरण्याचा खूप फायदा होतो. तसाच फायदा होतो तो वैद्यकशास्त्रात. शरीररचना शिकणे किंवा शस्त्रक्रियेचा सराव हे प्रत्यक्ष रुग्णाला हात न लावता होऊ शकतं. मात्र आजच्यासारख्या जगद्व्यापी साथीत हे तंत्रज्ञान त्याहूनही बहुमोलाचं ठरू शकतं.
पाहिलं तर सोपं तंत्रज्ञान आहे. त्यासाठी फक्त एक डॉक्टर रुग्णाच्या जवळ थांबतात. ते खास होलोलेन्स बसवलेला हेडसेट चढवतात. त्यातल्या होलो कॅमेऱ्याच्या मदतीने रुग्णाचा थेट लाइव्ह फीड देतात. दुसऱ्या खोलीत इतर तज्ज्ञ हा फीड मिक्स्ड रिऍलिटी पद्धतीने पाहतात. त्यात त्यांना जणू रुग्णासोबत असल्यासारखं आजूबाजूचं सारं काही त्रिमित आणि खऱ्यासारखं दिसतं. या आभासी दृश्यातून ते रुग्णाची लक्षणं समजून घेतात. हातवारे आणि आवाज वापरून सूचना देतात. एक्स-रे किंवा स्कॅन दुरूनच पाहतात आणि मग त्यावरून निदान करतात.
इम्पीरियल कॉलेजमध्ये करोना रुग्णांसाठी हे तंत्रज्ञान वापरले तेव्हा सुमारे ऐंशी टक्के वेळ वाचल्याचे दिसले आहे. केवळ हेडसेट लावलेला एकच डॉक्टर पीपीई किट वापरत असल्याने दर आठवड्याला दर वॉर्डमध्ये सत्तर किट्सची बचत होते आहे. आपल्याकडे अशी सोय झाली तर नक्कीच खूप फायदा होईल. पीपीई किट्सचा तुटवडा असल्याने फक्त पीपीई घातलेले डॉक्टर्स रुग्णाजवळ आणि इतर डॉक्टर्स दूर अशी व्यवस्था करता येईल. आयसीयू आणि वॉर्डमध्ये कमी वैद्यकीय कर्मचारी वावरतील आणि त्यांना मोकळेपणाने फिरणे शक्य होईल. एकूणच धोका कमी झाल्याने आपोआप त्यांचं धैर्य वाढू शकेल. तिकडे तज्ज्ञ डॉक्टर्स एकाच जागी बसून अनेक रुग्णांचं निदान करून उपचार सुचवू शकतील. एरव्हीही वैद्यकक्षेत्रात हे मिक्स्ड रिऍलिटी तंत्रज्ञान उपयोगी ठरतं. आज इम्पीरियल कॉलेजच्या उदाहरणावरून तर ते कित्येकांचे प्राण वाचवू शकेल!